________________
કમની આ મૂળ પ્રકૃતિ
પ૭ મેહનીય
સંસારની રખડપટ્ટીમાં સર્વથી વધારે આકરું કામ કરનાર અને જીવને ચકડોળે ચડાવનાર આ ચોથું મેહનીય કર્મ છે. આ કર્મ સર્વ કર્મમાં રાજા ગણાય છે. એ અંદર રહીને કામ કરે છે, અને એના આવિર્ભા બહુ ચિત્રવિચિત્ર અને સમજવા ગ્ય હોય છે. આ મેહનીય કર્મને મદિરા સાથે સરખાવવામાં આવ્યું છે. જેમ દારૂ પીધેલ માણસ પડે, આખડે, ન સમજાય તેવાં કામ કરે, પિતાની જાત પર કુલ કાબૂ ખોઈ બેસે અને ઢંગધડા વગરનું વર્તન કરે તેમ મેહનીય કર્મની અસર તળે પ્રાણી તત પરાધીન બની જાય, અનેક જાતનાં નાચે નાચે, ચેડાં કાઢે, ગાંડા જેવો જોઈ જાય અને રખડપાટી કરવામાં મેસેજ માણે. પ્રાણ આ કર્મની અસર તળે એટલે પરવશ બની જાય છે કે પછી એને પિતાનું હિત ક્યાં છે અને શું છે તેને વિવેક પણ રહેતે નથી. એ કર્મની અસર તળે એ એવાં તુચ્છ, ઘેલાં અને અનુચિત કાર્યો કરે છે, એવું વર્તન ચલાવે છે અને એવાં સંભાષણે કરે છે કે એના પ્રત્યેક કાર્યની પાછળ વિવેકવિચાર, લાંબી નજર કે સાચા સુખને ખ્યાલ જ દેખાતું નથી. ઇન્દ્રિયનાં સુખ અને બેટા ચેનચાળા, અભિમાન અને દંભ, સંગ્રહવૃત્તિ અને આકોશ, ભય અને શેક, હાસ્ય અને વિનેદ વગેરે અનેક પ્રકારના મનેવિકાર (passions) આ મેહનીય નામના કર્મનાં અનેકવિધ પરિણામે અને આવિષ્કારો છે. ત્રીજું વેદનીય કર્મ સ્થળ સુખદુઃખ પર અસર કરનાર નીવડે છે ત્યારે મેહનીય આખી આંતરસૃષ્ટિને રોકે છે. મનના અનેક વિધ તરંગો અને પલટાઓ, અસ્થિરતા અને આવેશે એ સર્વ આ મેહનીય કર્મના વિપાકે છે. સ્ત્રીપુરુષનાં સંબંધ અને જાતીય આકર્ષણનું કારણ આ મેહનીય કર્મ છે. પદારાગમન, વેશ્યાગમન, બળાત્કાર અને પ્રેમનાં કૌભાંડે
વિગેરે આ મેહનીય કર્મના જુદા જુદા ફાંટાઓ છે. જીવને આ - સંસાર તરફ ખેંચી રાખનાર, જીવને પૌગલિક દશા સાથે એક
