________________
૫૬
' જૈન દષ્ટિએ કર્મ અમલદાર પાસે તમારા આગમનને રજૂ કરે નહિ, તમને મળવા દે નહિ તેમ પ્રતિહારસ્વભાવવાળું દર્શનાવરણીય કર્મ સામાન્ય દર્શનના જીવના સ્વભાવની આડે આવે. આ દર્શનાવરણીય કર્મ પણ ઘાતકર્મ છે. દર્શનને અટકાવનાર નિદ્રાને અને તેના પ્રકારને પરિચય પણ હવે પછી કરીશું. હાલ કર્મપ્રકૃતિને ઓળખવાની વાત પ્રસ્તુત છે. જ્ઞાનની આડે આવનાર અને તેના પર આચ્છાદન કરનાર કર્મવર્ગણાને આપણે જ્ઞાનાવરણીય કર્મ તરીકે ઓળખી અને સામાન્ય પરિચયને અટકાવનાર કર્મવર્ગણાને આપણે દશના વરણ કર્મ તરીકે વિચારી. બાકીના કર્મોની પ્રકૃતિને હવે સામાન્ય
ખ્યાલ કરીએ. વેદનીય
જે કર્મના ઉદય વખતે સુખદુઃખને અનુભવ થાય તે વેદનીય કર્મ, વ્યવહારદષ્ટિએ જેને સુખ કે દુઃખ માનવામાં આવે છે તેવાં સુખ કે દુઃખને અનુભવ આ વેદનીય કર્મ કરાવે છે. એને સ્વભાવ મધથી લેપેલ તરવારની ધાર જે છે (મધુલિસખગધારાસમ). શાતા સુખની સરખામણું મધ સાથે કરાય. તરવારની ધાર પર લાગેલ મધ ચાટતાં ગળ્યું લાગે, પણ જીભ કપાઈ જાય. તેવી જ રીતે માનેલાં પૌગલિક સુખ ભોગવતાં મીઠાં લાગે પણ પરિણામે એ જીવને કપાવે તેવાં, રડાવે તેવાં અને ભારે ખેદ ઉપજાવે તેવા હોય છે. અને એવું સુખ ન મળે ત્યારે મળ્યું નથી એનાં ખેદકકળાટ કે વિરહનાં દુઃખ થાય તે તે જીભ કપાવા જેવું જ છે. આ વેદનીય કર્મમાં સ્થૂળ સુખ કે દુઃખને સમાવેશ થાય. આ વેદનીય કર્મ આત્માને અવ્યાબાધ ગુણ અટકાવે છે. જીવ પિતે તે કઈ પણ પ્રકારની બાધા પીડા વગરને છે. એની મૂળ દશામાં એને સુખ કે દુઃખ કાંઈ થતું નથી, એ બાધા પીડા વગર નિત્ય નિજાનંદમાં વર્તતે હોય છે. એને સારાનરસે અનુભવ કરાવનાર આ વેદનીય કર્મ છે. એની આ અવ્યાબાધ સ્થિતિની આડે વેદનીય કર્મ આવે છે. વેદનીય કર્મ અઘાતી કર્મ છે.
