________________
કની આઠ મૂળપ્રકૃતિ
એ ધ્યાનમાં રાખવું.
આ જ્ઞાનાવરણીય કર્મનું કાર્ય જ્ઞાનની આડાં આચ્છાદને ઊભાં કરવાનું છે. એને સ્વભાવ પટ (આંખના પાટા) જેવા છે. જેના ઉદયથી ચાર પ્રકારની બુદ્ધિ ન ઉપજે તે મતિજ્ઞાનાવરણીય. જેના ઉદ્દયથી ભણાવવું ન આવડે અથવા વાંચવા સાંભળવા ઉપર રુચિ ન થાય તે શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય. અને જેના ઉદ્દયથી અવધિ, મન:પર્યાય કે સંપૂર્ણ જ્ઞાન ન થાય તે અનુક્રમે અવધિજ્ઞાનાવરણીય મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણીય અને કેવળજ્ઞાનાવરણીય. આ કર્મ જીવના અનંત જ્ઞાન ગુણુની આડે આવે છે. આ પાંચે જ્ઞાનની વિગતવાર વિચારણા આગળ ઉપર કરીશું. હવે ખાકીના કર્મોની પ્રકૃતિના ખ્યાલ લક્ષમાં લઈએ.
૫
સાકાર ઉપયાગને જ્ઞાન કહેવાય, નિરાકાર ઉપયાગને દર્શન કહેવાય. નામે દેવચંદ, જાતે વણિક, ગુણે કાળા, પરિણામે દી, સંખ્યાએ એક એમ પ્રત્યેક વ્યક્તિ માટે કે વસ્તુ માટે વિશેષ ઓળખાણ થાય તે જ્ઞાન અને માત્ર એક માણસ છે એટલે વિગત વર્ગરના સામાન્ય આધ થાય તે દન. આવા પ્રકારનું દન કરવું તે પણ જીવના મૂળગુણુ છે. સાધારણ રીતે દનના સામાન્ય આધ પ્રથમ થાય છે, વિશેષ વિગતવાર ખાધ પછી થાય છે. સંપૂર્ણ જ્ઞાનીને જ્ઞાનાવાધ તા હાય જ છે. ખીજે સમયે દશનાવમાધ થાય છે. આ દર્શીનને જે કર્મ આડશ કરે, એની આડા પડદો કરે, તે કર્મને દશનાવરણીય કર્મ કહેવામાં આવે છે. જ્ઞાનાવરણીય કર્મ વિશેષ આધ અટકાવે છે અને આ દશનાવરણીય કર્મ સામાન્ય આધ અટકાવે છે.
દનાવરણીય કર્મની પ્રકૃતિ આત્માના મૂળગુણુ દનને રોકવાની છે, એની આડું આચ્છાદન કરવાની છે, એના સ્વભાવ પ્રતિહાર–વેત્રી સમાન છે. કોઈ એફિસમાં સાહેબને મળવા જવું હાય તા બહાર ઊભેલ વેત્રી (ડોરકીપર) તમારો સંદેશા અંદર પહેાંચાડે નહિ, તમારું કાર્ડ સાહેબને બતાવે નહિ કે રાજા પાસે કે
