________________
ક્રાંતિકારી વિપદી
[ પ ] અજીવ. જીવ કદિ અજીવ ન બને અને અજીવ કદિ જીવ ન બને. જી પણ અનેક છે અને તેમની અવસ્થા પણ બદલાય છે, પરંતુ જીવને નાશ નથી થતું અને પૌગલિક પદાર્થો પણ પલટાતા રહે છે. એને પણ નાશ નથી.
દાખલા તરિકે એક માણસ પોતાના ખેતરમાં લીંબડે વાવે છે, બીજે માણસ આંબો વાવે છે, ત્રીજે વળી નારંગી, દ્રાક્ષ વિગેરે રેપે છે. આ બધામાં માટી, પાણી અને હવા એક જ પ્રકારના હોય છે, પણ બીજના ભેદે જુદાં જુદાં વૃક્ષ વિકાસ પામે છે. લીંબડાનું બીજ જે પોદુગલિક આહાર, પષણ મેળવે છે તેમાંથી કડવાશ પરિણુમાવે છે, આંબો મીઠાશ પરિણુમાવે છે, દ્રાક્ષ ખટમધુરતા પરિણુમાવે છે. પરસ્પરથી સ્વાદ અને રંગમાં ભિન્ન હોવા છતાં એક જ પ્રકારનાં પુદ્ગલ જુદા જુદા પર્યાયમાં પરિણમે છે. પશુઓ ઘાસ એક જ પ્રકારનું ખાય છે, પણ ગાય, ભેંસ, ઘોડા, બકરાના દેહ જુદી રીતે ઘડાય છે. ઈશ્વરને સંસારના સર્જનહાર માનનારા અને ઈશ્વર જ રાતદિવસ બેઠો બેઠો વૃક્ષેના પાન-ફળ ઘડતો હશે, પશુઓનાં જુદાં જુદાં દેહનાં અંગોપાંગ ગોઠવતા હશે એમ માનનારાઓને જ્યારે આ બુદ્ધિગમ્ય વાત બરાબર સમજાઈ હશે ત્યારે તેમને કેટલો આહૂલાદ અને આશ્ચર્ય થયાં હશે? આંબાના ગેટલામાંથી આંબે જ થાય, લીંબોળીમાંથી કડવો લીંબડો જ થાય એ પ્રકારનો બીજ માત્રને અચળ સ્વભાવ જાણ્યા પછી-વસ્તુતઃ વસ્તુનું સ્વરૂપ સમજ્યા પછી માણસને એક નવી જ દૃષ્ટિ લાધે છે.
