________________
[40]
ધર્મમ'ગળ :
તેઓ કહે છેઃ “ તારી સાથે કાઈ આવે યા ન આવે તને કાઈ સત્કારનારું હોય યા ન હેાય, તારા આંસુ લૂછનારું કાઈ હાય યા ન હેાય–પણ તુ એકલા તારા વ્યમાગે આગળ ચાલ્યેા જા ! તારા માથે મુશળધાર મેઘ વરસતા હાય, પગમાં કાંટા વાગતા હાય, ઘાર અંધકારમાં રસ્તા પણ ન જડતા હોય એટલું જ નહિ પણ તને જોઇને લેાકેા પેાતાના દીવા એલવી નાખતા હાય તો પણ તુ તારે એકલા આગળ જા ! ’’
આ પ્રકારનું ધૈય, આ પ્રકારની ઠંડી તાકાત એ તે દેવદુલ'ભ વસ્તુ છે. પરંતુ જે વેળા સગા-સંબધીઓ ને મિત્રા પણ છેડીને ચાલ્યા જાય, સ્વાગત-સન્માનને બદલે ઠેકઠેકાણેથી જાકારો મળે, એક તરફ આર્થિક વિટબણા મૂંઝવતી હાય, બીજી તરફ્ આમજનના વિચાગના વિષાદ અંતરમાં આગની જેમ ધીખતા હાય એવે વખતે સંસાર કેટલેા સ્વાર્થી, વિષમ અને વિચિત્ર છે તેના અનુભવ થાય છે. ઘણું ઘણું જોયા પછી જ્ઞાની પુરુષાએ પણ એ જ નિષ્ક કાઢ્યો છે કે સંસાર ઘડીભર સુદર અને અવનવા ઉજળા રગાથી છલકાતા દેખાય, પણ નીચે તે કાંટાં જ પાથર્યા છે એ ન ભૂલતા.
આ દુઃખ, વિષાદ, નિરાશા છે એટલે જ ધમમા શેાધાયા છે. જીવનના એ મૂળ પ્રશ્ન હૈયાતી ન ધરાવતા હાત તો માનવજાતને જે ધમ જેવી અમૂલ્ય વસ્તુની ભેટ મળી છે-ધર્મના જે અનેાખા વારસે મળ્યો છે તે ન મળત.
જ
