________________
ધર્મ સમાજનું રક્ષણ કરે છે
[૪૩]
આસપાસના સમુદાયને આગળ વધારવામાં એવી જ સિહવૃત્તિ દાખવી છે. પશુ-પક્ષી કે ત–લતાની જેમ માણસ ખાઈ-પીને એશઆરામ કરવાને જ સજા હતા તે આ બલિદાન, સર્વસ્વને ભેગ આપવાની આ પવિત્ર મને વૃત્તિ કયાંથી ઉદ્ભવત? સમાજરક્ષા કે સ્વાતંત્ર્યપ્રાપ્તિ કઈ રીતે શક્ય બનત? દરેક દેશ ને દરેક યુગ વધતે–એ છે અંશે આવા પુરુષો પેદા કરે છે. તેઓ ધારે તે પિતાના સુખની ખાતર જોઈએ તે કરતાં પણ વિશેષ સામગ્રી મેળવીને શાંતિથી જીવન પૂરું કરે. પરંતુ એ સુખ, એ શાંતિ એમને મૃગજળ જેવી લાગે છે. પોતાના માનવબંધુઓ અને નિર્દોષ પશુ-પ્રાણીઓ અન્યાય અને અત્યાચારથી રીબાતા હેય તે વખતે એમને ઘરની, મહેલની ચાર દિવાલો વચ્ચેની શાંતિ આગના ભડકા જેવી અકારી લાગે છે.
સમાજ અથવા રાષ્ટ્રના સ્વાતંત્ર્ય કે સુખવૃદ્ધિ માટે જેઓ અહોનિશ ચિંતામગ્ન રહે છે અને સર્વસ્વને ભેગ ધરવાને પ્રસન્નવદને તૈયાર રહે છે તેઓ જાતિધરની જેમ નો પ્રકાશ, ન ઉલ્લાસ પ્રેરે છે અને સમાજ તથા રાષ્ટ્રના પરમ હિતૈષી કિંવા તારણહાર મનાય છે એ વિષે બે મત નથી, પણ જેઓ તપ, સંયમ અને સ્વાધ્યાયમાં નિમગ્ન રહી સમાજ કે સંસારની ઘડભાંજથી અલિપ્ત જીવન ગાળે છે તેમને ધર્મ સમાજ કે પ્રાણી સમુદાયને શી રીતે ઉપયેગી થતો હશે એ પ્રશ્ન કેટલાકે પૂછે છે. ભારતીય સભ્યતાના ઈતિહાસમાં આવા ધર્મધુરંધરો અથવા મહારથીઓ
