________________
[ ૧૮ ]
ધર્મમંગળ: જે ધનસંચયની સાથે સંયમની ભાવના કેળવવામાં આવે તે આજની આથિક ગુંચવણે ઘણેખરે અંશે ઉકલી જાય. વર્ગ વર્ગ વચ્ચે જે અસંતેષ તેમજ વૈમનસ્ય જોવામાં આવે છે તે ભૂંસાઈ જાય-ભ્રાતૃભાવ સહજ બને.
સંયમની સાથે આત્મવિકાસને અત્યંત નિકટને સંબંધ રહેલો છે. જે સાચે સંચમી છે તે પિતાને એકલાને જ જીવવાને અધિકાર છે બીજાનું ગમે તેમ થાય એવી હલકી મને વૃત્તિ નહિ રાખે. સાચો સંયમી પિતે પુણ્યનાં ફળ ભેગવે છે એમ માની બીજા દીન ભાઈઓ તરફ અવજ્ઞા કે તિરસ્કારની દષ્ટિથી નહિ જુએ. એ તે પગલે પગલે પિતાની જેમ જ દરેકે દરેક પ્રાણીને જીવવાનેસુખથી જીવવાને કુદરતી હક્ક છે એમ માનશે-તે બીજાને કળિયે ઝુંટવીને પિતે બડભાગી અથવા બહાદૂર છે એમ નહિ માને.
સંયમ અથવા આત્મશુદ્ધિને જેટલો સંબંધ આત્મા, ધર્મ, અને પરલોક સાથે છે તેટલો જ સમાજ તથા રાષ્ટ્રની સાથે પણ છે એ આપણે ન ભૂલવું જોઈએ. “હું એકલે છું–મારું કઈ નથી અને હું કેઈને નથી” એ ભાવના વિરાગ, ઔદાસિન્ય કેળવવાને સારુ ઠીક છે પણ એ નકારાત્મક ભાવનામાંથી સ્વતઃ એવી ભાવના ઊગી નીકળવી જોઈએ કેઃ “મારી તે દરેક ભૂત-પ્રાણું–માનવની સાથે મૈત્રી છે–મારા જેવું જ ચૈતન્ય પ્રાણધારી માત્રમાં-એકેદિયથી લઈ પંચેન્દ્રિય સુધીના માં ધબકી રહ્યું છે
