________________
સંયમ
[ ૧૭ ] માણ એ શ્રમણ સંસ્કૃતિને એક સિધાંત છે. આ ભાવના, જે આપણે શાંતિથી વિચારીએ તો મૂડીવાદના સ્વચ્છેદને રેધવા માટે રામબાણ ઉપાય છે. પરિગ્રહ ઉપર સંયમ રાખનાર જેમ પિતાની મનોવૃત્તિ ઉપર વિજય વર્તાવે છે તેમ બીજી તરફ સમાજને પણ સુખી અને સ્વસ્થ બનાવે છે. એ ભાવનાઓ આપણામાં હતી એટલે જ કેઈ ઐતિહાસિક કે પૌરાણિક કાળમાં સમાજના બે વર્ગો વચ્ચે કયાઈ વૈમનસ્ય કે વિરોધ નથી દેખાતે. કૃત્રિમ સામ્યવાદ કેટલીક વાર શક્તિશાલીને કુંઠિત બનાવે છે, પણ પિતાની જરૂરિયાતની મર્યાદા આંકનાર સંયમી માનવી પિતે પિતાની શક્તિને વિકાસ સાધે છે એટલું જ નહિ પણ પોતાના ઔદાર્યથી સમાજનું પણ હિત સાધે છે.
સમુદાયમાં કે રાષ્ટ્રમાં બધા જ કંઈ એક સરખી શક્તિવાળા નથી હોતા. કેઈ બુદ્ધિશાલી હાય, કેઈ બળવાન હય, કેઈ સાહસિક હોય, કોઈ સેવાભાવી હોય તે કઈ પામર કે અશક્ત પણ હોય. બુદ્ધિશાલીઓ અથવા સાહસિકે જે જીવનની જરૂરિયાતને હદ કરતાં પણ વધુ સંચય કરે કિંવા ધન-સંપત્તિ ભેગી કરવામાં જ સમજે તે શરીરમાં એક ઠેકાણે ખૂબ લોહી ભરાઈ જાય, અને શરીર વિકૃત દેખાય તેવી જ સમાજની પણ સ્થિતિ થાય. બે-ચાર કે પાંચ-પચીશ મટા શ્રીમત-ધનવાન હોય તેથી કરીને આ સમાજ ધનવાન છે એમ ન કહેવાય; પણ
જ કઈ
ય, કે
કેઈથ ઈસાક કે
# પણ
