________________
તપ અને જ્ઞાન
[૧૧૫ ]
નિવારવા માટે પ્રાયશ્ચિત જેવી બીજી એકે અમેઘ સંજિવિની નથી. પોતાની નાનામાં નાની ભૂલને પણ મેરુ સમાન માનવી અને પ્રકટપણે તેનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરી નિર્મળ બની જવું એ એક પ્રકારને આભ્યન્તર તપ છે. બીજા નાના-મોટાં તપ તે તમે ઘણી વાર કર્યો હશે, પરંતુ આ આભ્યન્તર તપને પચે તે લઈ જુઓ ! તમારી જીવનદષ્ટિ જ બહલાઈ જશે. સમાજમાં જે આ આભ્યન્તર તપનું ચલણ થઈ જાય તે દંભ અને છલ-પ્રપંચ પણ પળવારમાં દેવાઈ જાય.
વિનય આત્યંતર તપને બીજો પ્રકાર છે. વિનય અથવા નમ્રતા પોતે જ ત૫રૂપ છે. જે ખરેખર વિનયી–નમ હોય છે તે કોઈની પણ અવગણના નથી કરતે. વિનયીના આંતર દ્વાર હંમેશા ઊઘાડા જ રહે છે. સત્ય અને જ્ઞાનના સુવર્ણ કિરણે વિનયીના અંતરને હંમેશા અજવાળતાં રહે છે. બીજા પ્રત્યે તુચ્છતા દાખવનારના હૈયામાં અજ્ઞાન, દંભને અંધકાર સતત ઘેરાયેલો રહેતો હોવાથી, ત્યાં બીજા પણ પાપના જીવાણુઓ પેદા થાય છે. પરંતુ વિનયી તે સો કેઈને આદર આપતે હવાથી નમ્રભાવે, જિજ્ઞાસાભાવે જ્ઞાનીઓ-ચારિત્રશાળીઓ પ્રત્યે ભક્તિભાવ ધરાવતે હેવાથી જાણ્યે અજાણ્યે પણ માનસિક તેમજ આધ્યાત્મિક સ્વાઓ કેળવતે હેય છે. વિનયીને કંઈ ગુમાવવા જેવું નથી હોતું. આભ્યન્તર તપના ઉપાસક તરિકે વિનયી મારા કેઈની બેટી ખુશામત નથી કરતો. એ તે જ્યાં જ્યાં જ્ઞાન, શ્રદ્ધા, વિરાગ જુએ ત્યાં ત્યાં નમી પડે છે. એ રીતે
