________________
ત૫ અને જ્ઞાન
[ ૧૧૩ ]
સૂકા કે લુખા ભેજન ઉપર નિભાવ કરનાર, જાડાં કે રજથી ભરેલાં વસ્ત્રો પહેરવા છતાં મસ્તીમાં રહેનાર અને ગમે તે સ્થાને પડી રહેવા છતાં પોતાના આત્મહિત કે કહિતના આદર્શમાં અવિચળ શ્રદ્ધા સેવનાર, આસપાસના સમુદાયમાં સહેજે પિતાની છાપ પાડે છે, પણ તે સાથે જે તેનામાં અંતરંગ તપને પ્રકાશ ભળ્યો હોય તો તેની અસર વર્ષો વીતવા છતાં ભૂંસાતી નથી. જેનાથી હૃદયની વિશુદ્ધિ બને એ તપ તે શાશ્વત પ્રદીપ સમાન છે.
આ અંતરંગ તપના આપણા શાસ્ત્રકારોએ પ્રાયશ્ચિત્ત, વિનય, વૈયાવૃત્ય અને સ્વાધ્યાય જેવા છ ભાગ પાડ્યા છે તે તમારામાંના કેટલાકે તે જાણતા જ હશે. પ્રાયશ્ચિત ભૂલ અથવા પાપનું જ હોઈ શકે. એ કઈ સેવક કે સાધક ભાગ્યે જ હશે કે જે એમ કહી શકે કે મારાથી ભૂલ અથવા ખલના કદિ થાય જ નહિ. પ્રમાદ–દષથી ભરેલ માનવી ગમે તેટલી સાવચેતી રાખે તે પણ તેનાથી ભૂલ થયા વિના ન રહે. ભૂલ થવી સ્વાભાવિક છે, પણ એક ભૂલને છુપાવવા બીજી ભૂલ કરવી, ભૂલેની પરંપરા ઊભી કરવી અને પિતાના ઘમંડ, અભિમાનને પોષવા દાંભિકતાની જાળ બીછાવવી એના જેવી ભયંકરતા, આત્મહત્યા બીજી નથી. આપણે જ્યારે બીજાની ભૂલ જોઈએ છીએ અને ભૂલના બચાવ માટે ખાટાં ફાંફાં મારતે નીહાળીએ એ ત્યારે આપણને એવા માણસ પ્રત્યે તિરસ્કાર ભલે
