________________
તપ અને જ્ઞાન
[ ૧૦૯ ]
ધીમે ધીમે દંભ કે પાખંડમાં લપસતા જતા હતા તેમને ભગવાન મહાવીરે પિતાના જ્વલંત છાતવડે નવો જ પ્રકાશ આપે. સામાન્ય રીતે બાહ્ય, ઉગ્ર તપશ્ચર્યા તરફ લોકેનું વધારે ધ્યાન જાય છે. એક માણસ પ્રખર સૂર્યકિરણની વચ્ચે ઊભું રહીને તપ કરતે હશે, એક હાથ ઊંચે રાખીને કે એક પગ અદ્ધર રાખીને દિવસના દિવસે વિતાવો હશે તેને જેવા લોકોનાં ટેળાં ભેગાં થશે. એ તપસ્વી પણ પિતાને ધન્ય માનશે, પરંતુ એ બાહ્ય તપની પાછળ જે કંઈ પ્રકારની અંતરંગ વિશુદ્ધિ, વિવેક કિંવા આત્મરતિ નહિ હોય તો તેની કેડી જેટલી પણ કીમત નહિ અંકાય. પ્રાચીન યુગમાં વિદ્યાથીઓ ગુરુઓના આશ્રમે અભ્યાસ કરવા જતા. ત્યાં તેઓ બ્રહ્મચર્ય પાળતા અને સારામાં સાદું જીવન વીતાવતા. આશ્રમનાં ઘણાં મહેનત-મજૂરીનાં કામ પણ એ બ્રાચારીએ જ કરતા. ત્યાં શ્રીમંત કે ગરીબનાં સંતાન જેવા ભેદ ન હતા. આચાર્ય સૌ પ્રત્યે સમદષ્ટિથી નિહાળતા. વિદ્યાથીઓ એ રીતે જે નાના-મોટા તપ આદરતા તેથી તેમની વિદ્યા પણ પોતાનું અને પરનું કલ્યાણ કરવા સમર્થ બનતી. તપશ્ચર્યા વિનાનું તત્ત્વજ્ઞાન કેવળ શુષ્ક પાંડિત્ય બની જાય છે. તત્વજ્ઞાનની સાથે આચરણને મેળ તે બેસવું જોઈએ ને? એક માણસ બુદ્ધિમતામાં, ધારે કે, બૃહસ્પતિની સાથે હરિફાઈ કરતે હોય, પણ જે એના આચરણમાં તપની વિશુદ્ધિ ન પ્રવેશી હોય તે એ પાંડિત્ય શું કામનું જ્ઞાન એક પ્રકારની શક્તિ છે. શક્તિને
