________________
[ ૧૦૮ ]
ધર્મ મંગળ:
યેગીનું ચિત્ર આપણું નજરે ચડે છે. પાર્થપ્રભુએ કમઠની નજર સામે બળતા લાકડામાંથી સ૫ને ઉદ્ધાર કર્યો અને તેને અજ્ઞાન કષ્ટની વ્યર્થતા સમજાવી એ હકીકત સૌ જાણે છે. ગૌતમ બુદ્ધદેવે પણ એક સ્થળે ઘણું ઘણું તપશ્ચર્યાએ કરેલી એમ પિતે જ કહે છે. આ બધાં વર્ણને ઉપરથી ભારતીય સંસ્કૃતિમાં તપશ્ચર્યાનું સ્થાન તે હતું જ એ નિર્વિવાદ વાત છે. ગૌતમ બુદ્ધ જ્યારે તપમાં જરા નરમ પડ્યા ત્યારે એમના માનીતા શિષ્યો પણ એમને સંગ છોડીને ચાલ્યા ગએલા. એમને એમ જ લાગેલું કે જેણે તપશ્ચર્યામાંથી દિલ ચેરી લીધું તે પિતાનું કલ્યાણ શી રીતે કરવાને હતો? અંગીરસ નામના ઋષિ પણ ઘેર તપસ્વી હતા એમ કહેવાય છે. જે કોઈ પણ મહદ્ આશયથી પ્રેરાયેલા હતા, જેઓ કંઈક પણ સિદ્ધિ મેળવવા ઉત્સુક હતા, જેમાં આ લોક અને પરલેકની સમસ્યા ઉકેલવા ઇંતેજાર હતા તેઓ બધા તપશ્ચરણથી જ ખરે માર્ગ લાધશે એમ માનતા. આમાં મોટો ભાગ અજ્ઞાનકષ્ટ–કાયકલેશને હતે. દેહદમન સાથે અહિંસા, વિવેક, સંયમને મેળ બેસ જોઈએ એ વાત આ તપસ્વીઓમાંથી બહુ થવાના ધ્યાનમાં આવી હશે. ગૌતમબુદ્ધ તે વધુ પડતી તપશ્ચર્યાને નિષેધ કરવાને પ્રેરાયા હતા. ભ૦ મહાવીરે એ તપની પરંપરાને જાળવી રાખી એટલું જ નહિ પણ એને વિશુદ્ધ કરી. બીજી બાજુ જેઓ જ્ઞાનમાર્ગની આરાધના કરતા હોવાને દાવો કરતા હતા અને
