________________
તપ અને જ્ઞાન શ્રમણ સંઘ તપન જેટલે મહિમા વર્ણવ્યા છે અને આજે પણ પૂર્વકાલીન ગૌરવ ઈતિહાસને વિષય બનવા છતાં તપની સાથે જે સંબંધ શ્રમણસંઘે સાચવી રાખ્યો છે તે જોતાં તપશ્ચર્યા શ્રમણ સંસ્કૃતિની એક મૌલિક વસ્તુ છે એમ કહ્યા વિના ન ચાલે. તપ અને જ્ઞાનને આવો સરસ સમન્વય એ જૈન સંઘની વિશેષતા છે. તપસ્વીતા તે પૂર્વે પણ હતી પણ એને વિશુદ્ધ બનાવવા અને વિકસાવવા સંઘના પુણ્યશાલી પૂર્વપુરુષોએ જે ભગીરથ પ્રયત્ન કર્યો છે તે માટે સર્વ સંપ્રદાયે જૈન સંસ્કૃતિના અણુ રહેશે એમ કહું તે તેમાં અતિશયોક્તિ નહિ થાય. ઈતિહાસનાં પ્રથમ કિરણ ભારતીય સંસ્કૃતિના આકાશપટ ઉપર પ્રકટે છે તે વખતના તપોવને અને આશ્રમનું સ્મરણ કરે. . ભગવાન મહાવીરના વિહારક્રમમાં ઘણે સ્થળે આવા આશ્રમના ઉલ્લેખ આવે છે. તપની પ્રધાનતાને લીધે જ એ આશ્રમે તાપસના કહેવાયાં છે. ભગવાન મહાવીર દીર્થ તપસ્વીનું બિરુદ પામ્યા છે, પણ એમની પહેલાં પાર્શ્વનાથ પ્રભુના સમયમાં પંચાગ્નિ-તાપ વેઠતા એક
