________________
[ ૯૮ ]
ધ મગળ
ઊડી ગયુ હાય તે કલેવર કહેવાય છે—એને કાં તે અગ્નિસંસ્કાર કરી દેવા જોઇએ અથવા દફ્નાવી દેવું પડે; સ ંધરાય તેા નહિ જ, જે સમાજમાં ધરૂપી પ્રાણુ નથી તેને કેવળ નામના જ સમાજ સમજવા, ધર્મ વિનાના સમાજ નિશ્ચેતન અને નિસ્તેજ બને છે. તેની અપેાગતિની કાઈ સીમા જ નથી રહેતી. સમાજહિત અને ધાર્મિકતા એ બન્ને અલગ અલગ નથી. ધમ ધાર્મિક વિના થાડા જ રહી શકે ? વજ્રમાં પાણી ન રહે તેમ ચેાગ્યે સમાજ વિના ધમ ટકી શકતા નથી. મને એક-બીજાને આશ્રયીને રહ્યા છે. ધમ માત્ર સ્થાનકેામાં, મંદિરમાં કે વિવિધ પ્રકારના ક્રિયાકાંડામાં જ રહે છે એ ભ્રાંતિ પણ કાઢી નાખો. ગુરુમહારાજાઓ ઉપદેશ આપે અને તમે સાંભળી લે એટલે એક પ્રકારનું ધકત્તવ્ય પૂરું થયું એમ નથી માની લેવાનું, સૈનિક તાલીમ લે છે, પણ એ તાલીમના ઉપયેગ જો રણમેદાન ઉપર કરવામાં ન આવે તે એકલી તાલીમથી શું વળવાનું ? કઈ સૈનિક એમ કહી શકે ખરો કે હું લશ્કરી તાલીમ લઇશ, પણુ લશ્કરમાં દાખલ તે નહિ જ થઉં ? જે માણસ સૈન્યમાં પ્રવેશવાની ના પાડે તે ગમે તેટલેા બહાદુર કે ખળવાન હાય તે પણ નકામેા જ ગણાવાના. એ જ પ્રમાણે જેણે ધમનાં સૂત્રો અને સિદ્ધાંતા યથામતિ સાંભળ્યા છે, જે ધમને માગે પગલાં ભરવા ઉત્સુક છે તે સમાજહિતના સૈનિકામાં એક મુખ્ય સનિક છે. એ એમ ન કહી શકે કે મારા ધર્મ માત્ર અપાસરા
