________________
ધ્યાનદીપિકા
[ ૪૧ ]
અને શુભ અશુભ થાય છે. આ બંને સ્થળે મનની રાગદ્વેષથી વિકલ્પવાળી માન્યતા જ અનિત્યતા માનવામાં કારણ ભૂત છે. ઈષ્ટ પદાર્થના સંયોગથી અનિષ્ટ પદાર્થના વિગથી સુખ થતાં માણસો ખુશી થાય છે ત્યારે ઈષ્ટ પદાર્થના વિગથી કે અનિષ્ટના સંયોગથી ખેદ કે દ્વેષ થતાં માણસ પિતાને દુખ માને છે. બીજી રીતે વિચાર કરીએ તે પદાર્થ એકના એક જ હોય છે. એક વખત પોતાની માન્યતાને લઈ તે ઈષ્ટ હોય છે, ત્યારે તેને તે જ પદાર્થ બીજી વખતની જુદી માન્યતાને લીધે અનિષ્ટ લાગે છે, અથવા એક પદાર્થ કોઈ હેતુને લઈ પોતાને ઈષ્ટ હોય છે તે જ જુદા હેતુ અગર જુદી માન્યતાને લીધે બીજાને અનિષ્ટ લાગે છે અને જે પદાર્થ કેઈ હેતુથી પિતાને અનિષ્ટ લાગે છે તે અન્યને અન્ય કારણને લીધે ઈષ્ટ લાગે છે. આમ પદાર્થ એક જ હોવા છતાં મનની જુદી જુદી માન્યતાને લીધે ઈષ્ટ અને અનિષ્ટ લાગે છે.
ગૃહસ્થ ધર્મમાં સ્ત્રીપુત્ર ઈષ્ટ જણાતા હતા તે જ સ્ત્રીપુત્રાદિ તેને ત્યાગમાર્ગમાં અનિષ્ટ લાગે છે અથવા પોતાના કહ્યા મુજબ નીતિના માર્ગે ચાલનાર સ્ત્રી પુત્રાદિ ઈષ્ટ હોય છે તે જ આજ્ઞા માન્ય ન કરતાં અનીતિના માર્ગે ચાલતાં હેવાથી અનિષ્ટ લાગે છે. અથવા સારી રીતે કમાઈ કરનાર પુત્ર ઈષ્ટ લાગે છે, કમાઈ ન કરનાર અનિષ્ટ લાગે છે. કામ કરનાર નકર ઈષ્ટ લાગે છે, કામ ન કરનાર અનિષ્ટ લાગે છે. મદદગાર માતાપિતાઓ ઈષ્ટ લાગે છે, માથે પડનાર અનિષ્ટ લાગે છે. યુવાવસ્થામાં સ્ત્રી ઈષ્ટ લાગે છે, પણ વૃદ્ધાવસ્થામાં તે
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
