________________
ધ્યાનદીપિકા
[ ૨૯૭ ]
अनाद्यनंतलोकस्य स्थित्युत्पत्तिव्ययात्मनः । आकृति चिंतयेद्यत्र संस्थानविचयः स तु ॥१।
આ લેક આદિ અને અંત વિનાને છે. તેમાં રહેલા પદાર્થ અથવા તે પદાર્થ રૂપ લેક, તે સ્થિતિ કાયમ રહેનાર) ઉત્પન્ન થનાર અને નાશ પામવાના સ્વભાવને છે. તેની આકૃતિનો વિચાર જેમાં થાય છે તે સંસ્થાનવિય ધ્યાન કહેવાય છે.
આ ધ્યાન કરવાનું કારણ બતાવે છે. नानाद्रव्यगतानंत पर्यायपरिवर्तने । सदासक्तं मनोनैव रागाद्याकुलतां व्रजेत् ॥ १ ॥
અનેક દ્રવ્યમાં રહેલા અનંત પર્યાયના પરાવર્તનમાં (ફેરફાર થતા પર્યાયોમાં) નિરંતર જોડાઈ રહેલું મન રાગશ્રેષાદિથી વ્યાકુળ થતું નથી.
ભાવાર્થ-૫ગલ કે ચેતન દ્રવ્યના પર્યાયાદિને જાગૃતિ પૂર્વક વિચાર કરતાં મને વિશ્રાંતિ પામે છે. અથવા રાગદ્વેષ હર્ષ ખેદથી આકુળવ્યાકુળ થતું નથી. કેઈ એક મનુષ્ય કે પદાર્થ ઉપર સ્નેહ હોય અને તેને વિયોગ થતાં સામાન્ય રીતે મનુષ્યને ખેદ થાય છે અથવા તેવા પદાર્થો આવી મળતાં હર્ષ થાય છે. આ વર્ષ કે ખેદ, દ્રવ્ય પર્યાયને પૂર્વાપર વિચાર કરનારને સંભવ નથી. ન હોવાનું કારણ એ છે કે તેની દષ્ટિ અમુક એક પદાર્થ નિયમિત સ્થળમાં રહેલામાં સંકોચાયેલી રહેતી નથી, પણ સર્વ પદાર્થમાં, સર્વ કાળમાં
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
