Bharatni Yogvidya ane Jivan ma Dharm

SR No.: 005646
Original Sutra Author: N/A
Author: Sukhlal Sanghavi, Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2014
Total Pages: 160
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 13 MB

Page 63

૨૪
ભારતની યોગવિદ્યા અને જીવનમાં ધર્મ વિકાસના અર્થાત્ વિશિષ્ટ વિકાસના યા પૂર્ણ વિકાસના અસાધારણ અને પ્રધાન સાધનરૂપે જે જવાબદારી તરફ સંકેત કરવામાં આવ્યો છે તે પેલી બધી મર્યાદિત અને સંકુચિત જવાબદારીઓથી ભિન્ન છે અને પર છે. તે કોઈ ક્ષણિક સંકુચિત ભાવ ઉપર અવલંબિત નથી, તે બધા પ્રતિ, સદા માટે, બધાં સ્થળોમાં એકસરખી હોય છે, ગમે તો તે નિજ પ્રતિ હો, ગમે તો કોટુંબિક, સામાજિક, રાષ્ટ્રીય અને માનષિક વ્યવહાર માત્રમાં કામમાં લેવાતી હો. તે એક એવા ભાવમાંથી પેદા થાય છે જે ન તો ક્ષણિક છે, નતો સંકુચિત છે કે ન તો મલિન. તે ભાવ પોતાની જીવનશક્તિનો યથાર્થ અનુભવ કરવાનો છે. જયારે આ ભાવમાંથી જવાબદારી પ્રગટ થાય છે ત્યારે તે ક્યારેય અટકતી નથી, રોકાતી નથી. સૂતાં જાગતાં સતત વેગવતી નદીના પ્રવાહની જેમ પોતાના પથ ઉપર કામ કરતી રહે છે. ત્યારે ક્ષિપ્ત યા મૂઢ ભાગ મનમાં ફરકી શકતો પણ નથી. ત્યારે મનમાં નિષ્ક્રિયતા યા કુટિલતાનો સંચાર સંભવતો જ નથી. જવાબદારીની આ જ સંજીવની શક્તિ છે જેના કારણે તે બીજાં બધાં સાધનો ઉપર આધિપત્ય કરે છે અને પામરમાં પામર, ગરીબમાં ગરીબ, દુર્બળમાં દુર્બળ અને તુચ્છમાં તુચ્છ મનાતા કુળ યા પરિવારમાં જન્મેલી વ્યક્તિને સંત, મહંત, મહાત્મા, અવતાર સુધ્ધાં બનાવી દે છે.
એ સત્ય છે કે માનષિક વિકાસનો આધાર એક માત્ર જવાબદારી છે અને તે કોઈ એક ભાવથી સંચાલિત થતી નથી. અસ્થિર, સંકુચિત યા ક્ષુદ્ર ભાવોમાંથી પણ જવાબદારી પ્રવૃત્ત થાય છે. મોહ, સ્નેહ, ભય, લોભ આદિ ભાવ પહેલા પ્રકારના છે અને જીવનશક્તિનો યથાર્થીનુભવ બીજા પ્રકારનો ભાવ છે.
હવે આપણે જોઈશું કે ઉક્ત બે પ્રકારના ભાવોમાં પરસ્પર શું અન્તર છે અને પહેલા પ્રકારના ભાવોની અપેક્ષાએ બીજા પ્રકારના ભાવોમાં જો શ્રેષ્ઠતા છે તો તે શા કારણે છે? જો આ વિચાર સ્પષ્ટ થઈ જાય તો પછી ઉક્ત બન્ને પ્રકારના ભાવો પર આશ્રિત રહેનારી જવાબદારીઓનું પણ અત્તર અને શ્રેષ્ઠત્વ-કનિષ્ઠત્વ ધ્યાનમાં આવી જશે.
મોહમાં રસાનુભૂતિ છે, સુખસંવેદન પણ છે. પરંતુ તે એટલાં તો