________________
૪o .
સંબોધ પ્રકરણ કૃષ્ણજી, શ્રેણિક મહારાજા વગેરેને ક્રોધવૃત્તિ કે વિષયતૃષ્ણા સંજ્વલનકષાયજન્ય હતી. કેટલાકને સંજ્વલન કષાય પણ એવો હોય છે કે–તેનો અનંતાનુબંધી જેવો તીવ્ર પણ વિપાક પરિણામ) હોય, માટે તેઓને સંજવલન કષાયોની ક્રોધવૃત્તિ અને વિષયતૃષ્ણા હતાં એમ માનવું. એમ બંને રીતિએ સમાધાન થઈ શકે છે. (અર્થાત્ તેઓમાં શમના અભાવે પણ સમકિત હતું જ એ સિદ્ધ છે.)
(૨) સંવેગ- મોક્ષની અભિલાષાને સંવેગ કહ્યો છે. સમકિતદષ્ટિ આત્મા રાજાનાં, ચક્રવર્તીનાં કે ઈન્દ્રોનાં પણ વિષયાદિ સુખોને દુઃખમિશ્રિત અને પરિણામે પણ દુઃખ દેનારા હોવાથી દુઃખો જ માને, માત્ર એક મોક્ષસુખને જ સાચું સુખ માને અને તેની જ અભિલાષા કરે કહ્યું છે કે – नरविबुहेसरसुक्खं, दुक्खं चिय भावओ अ मन्नंतो। સંવેગો ન મો+વું, મોજુ રિ પધે ?
(વિશિકા છઠ્ઠી, ગાથા-૧૧) “સંવેગવાળો જીવ સંવેગથી રાજા, ચક્રી કે ઈન્દ્રનાં સુખોને પણ તાત્પર્યથી દુઃખ રૂપ સમજતો એક મોક્ષ સિવાય કોઈ પણ સુખની) પ્રાર્થના (અભિલાષા) ન કરે.”
(૩) નિર્વેદ- સંસાર પ્રત્યેના વૈરાગ્યને (થાકને) નિર્વેદ કહ્યો છે. સમકિતદષ્ટિ આત્મા, દુઃખ-દુર્ભાગ્ય વગેરેથી ભરેલી સંસારરૂપ ભયંકર જેલમાં કર્મરૂપ કોટવાળોની અનેક કદર્થનાઓ વેઠવા છતાં તેનો પ્રતિકાર કરવામાં અશક્ત અને સંસારમાં) મમત્વ વિનાનો હોવાથી દુઃખથી કંટાળેલો હોય. કહ્યું છે કેनारयतिरिअनरामर-भवेसु निव्वेअओ वसइ दुक्खं । अकयपरलोयमग्गो, ममत्तविसवेगरहियो अ॥१॥
(વિંશિકા છઠ્ઠી, ગાથા-૧૩) “પરલોકનો માર્ગ એટલે પારલૌકિક સુખની સાધના કરી નથી (કરી શકતો નથી) તો પણ સંસાર પ્રત્યે મમત્વરૂપી ઝેરનું જોર જેને ટળી ગયું છે, એવો (સમકિતી) જીવ નિર્વેદગુણના યોગે નરક-તિર્યંચ-મનુષ્ય અને
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
WWW.jainelibrary.org
