Sambodh Prakaran Part 03

SR No.: 005626
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
Total Pages: 354
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 6 MB

Page 34

સમ્યકત્વ અધિકાર
ગાથાર્થ સર્વમાં કે દેશમાં ધર્મસંબંધી “આ છે કે નહિ?” એવો સંશય કરવો તે શંકા છે. દયા વગેરે અલ્પગુણો જોવાથી કુદર્શનની ઈચ્છા તે કાંક્ષા છે.
વિશેષાર્થ– (૧) શંકા- અરિહંત પ્રભુએ સિદ્ધ કરેલા અને અનંત ગહન એવા ધર્માસ્તિકાય આદિ પદાર્થો મતિની દુર્બળતાથી આ પદાર્થ આ પ્રમાણે જ છે એમ સમ્યગુ ન અવધારી શકાય નિશ્ચિત ન કરી શકાય ત્યારે આ પદાર્થ શું આ પ્રમાણે છે કે આ પ્રમાણે નથી એવો સંશય કરવો તે શંકા. શંકા દેશશંકા અને સર્વશંકા એમ બે પ્રકારની છે. દેશમાં (=અમુક કોઇ પદાર્થમાં) શંકા તે દેશશંકા. જેમ કે, આ આત્મા શું અસંખ્ય પ્રદેશાત્મક છે કે પ્રદેશથી રહિત નિરવયવ છે? એવી શંકા. સર્વમાં શંકા તે સર્વશંકા. સર્વ અસ્તિકાય સમૂહમાં જ શું આ પ્રમાણે છે કે આ પ્રમાણે નથી? એવી શંકા.
(૨) કાંક્ષા– બુદ્ધ આદિએ રચેલાં દર્શનોની ઇચ્છા કરવી. કાંક્ષા દેશકાંક્ષા અને સર્વકાંક્ષા એમ બે પ્રકારે છે. એક જ બૌદ્ધ દર્શનને ઇચ્છે. આ દર્શનમાં ચિત્તજય જણાવ્યો છે. ચિત્તજય જ મુક્તિનું મુખ્ય કારણ છે.
એથી ઘટતું ( યુક્તિસંગત) આ દર્શન દૂર ગયેલું નથી, અર્થાત મુક્તિની | નજીક છે. આ પ્રમાણે બૌદ્ધદર્શનની ઇચ્છા કરવી તે દેશકાંક્ષા છે.
કપિલમત, કણાદમત, અક્ષપાદમત એ સઘળા ય મતો અહિંસાનું પ્રતિપાદન કરવામાં તત્પર છે, અને આ લોકમાં અત્યંત ક્લેશનું (=કષ્ટનું) પ્રતિપાદન કરવામાં તત્પર નથી, આથી સુંદર જ છે. આ પ્રમાણે સઘળા ય દર્શનોને ઇચ્છે તે સર્વકાંક્ષા. (૩૯). वितिगिच्छा य फलं पइ, संदेहो मलिणयंमि वि दुगंछा। परतित्थीण पसंसा, परिचयकरणं पसंगो य॥४०॥ विचिकित्सा च फलं प्रति संदेहो मलिनकेऽपि जुगुप्सा । પરતfથનાં પ્રાંસાં પરિવરિ પ્રસરા || ૪૦ | ..... ૨૦૨ ગાથાર્થ– ધર્મના ફળમાં સંદેહ કરવો એ વિચિકિત્સા અતિચાર છે. અથવા મલિનમાં જુગુપ્સા કરવી તે અતિચાર છે. અન્ય તર્થિકોની પ્રશંસા કરવી, પરિચય કરવો કે સોબત કરવી તે અન્યદૃષ્ટિ સંસ્તવ અતિચાર છે.