________________
-
૩૫
શાસનના મૂળરૂપ સંભવનાથ ભગવાનને પરમ ભક્તિ વડે વંદન કરીને પ્રજાઓના ઉપકારને માટે દંડનીતિ પ્રકરણ કહીએ છીએ. तत्र जैनागमे दंडनीतयः सप्तधा स्मृताः । તા: પુરપાધિHIR: પરિમાણમ્ || ૨ | मंडले बंधनं काराक्षेपणं चांगखंडनम् । કષ્ટો વ્યવંડોપિ વીતો નીતિવિડ | રૂ II परिभाषणमाक्षेपान् मागा इत्यादि शंसनम् । सरोध इंगिते क्षेत्रे मंडले बन्ध उच्यते ।। ४ ॥
જૈનશાસ્ત્રમાં નીતિ સાત પ્રકારની કહી છે, તે આ પ્રકારે - હાકારા, માકારા, ધિક્કારા, પરિભાષણ, મંડલબંધન, કારાક્ષેપણ તથા અંગખંડન, એ સાત અને નીતિશાસ્ત્રમાં નિપુણો એ દ્રવ્ય દંડ એ આઠમો પ્રકાર પણ સ્વીકાર્યો છે. “જતા નહિ” એવા વચનોનું આપપૂર્વક કહેવું તે પરિભાષણ અને નક્કી કરેલા સ્થાનમાં ગુન્હો કરનારને રોકી મૂકવો તે મંડળબંધ કહેવાય.
यदुक्तं स्थानांगसूत्रे सत्तविहा दंडनीई पणत्ता तं जहा हक्कारे १ मक्कारे २ धिक्कारे ३ परिभासे ४ मंडलीबन्धे ५ कारागारे ६ छविछेदे य ७ अत्र છવછેઃ રૂતિ વધાશુપત્નક્ષણમ્ I સ્થાનાંગ સૂત્રમાં કહ્યું છે કે :હકાર, મકાર, ધિક્કાર, પરિભાષણ, મંડલબંધન, કારાગાર તથા છવિછેદ એ સાત પ્રકારની નીતિઓ છે. છવિ છે એ શબ્દથી ઉપલક્ષણથી વધ આદિ સમજી લેવું. પતા: સર્વેમિયો ચાસત્વે રાપ મહમુના | प्रयुज्यंते प्रजास्थित्ये यथादोषं दुरात्मसु ॥ ५ ॥
ફરીયાદ થાય કે ન થાય તો પણ પ્રજાના રક્ષણ અર્થે રાજાએ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
