________________
SSC C જ્ઞાનધારા 3000 પર ચાતુમાર્મિક પ્રતિક્રમણ કિયા જાતા હૈ, ઉસી પ્રકાર વર્ષ કી સમાપ્તિ પર સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કિયા જાના ચાહિયે. પ્રશ્ન હોતા હૈ કિ સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કી યહ તિથિ ભિન્ન કૈસે હો ગઈ? નિશીથ ભાષ્ય કી ચૂર્ણિ મેં જિનદાસગણિ ને સ્પષ્ટ લિખા હૈ કિ પર્યુષણ પર્વ પર વાર્ષિક આલોચના કરની ચાહિયે (પક્ઝોસવાસુ પરિસિયા આલોયણા દાયિવા). ચૂં કિ વર્ષ કી સમાપ્તિ આષાઢ પૂર્ણિમા કો હો જાતી હૈ ઈસ લિએ આષાઢ પૂર્ણિમા કો પર્યુષણ અર્થાત્ સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કરના ચાહિએ. નિશીથ ભાષ્ય મેં સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ હૈ - આષાઢ પૂર્ણમા કો હી પર્યુષણ કરના સિદ્ધાન્ત હૈ.'
સમ્ભવતઃ ઇસ પક્ષ કે વિરોધ મેં સમવાયાંગ ઔર આયારર્દશા (દશાશ્રુત કંધ) કે ઉસ પાઠ કો પ્રસ્તુત કિયા જા સકતા હૈ જિસ કે અનુસાર આષાઢ પૂર્ણિમા કે એક માસ ઔર બીસ રાત્રિ કે વ્યતીત હો જાને પર પર્યુષણ કરના ચાહિએ. ચૂં કિ કલ્પસૂત્ર કે મૂલ પાઠ મેં યહ ભી લિખા હુઆ હૈ કિ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર ને આષાઢ પૂર્ણિમા સે એક માસ ઔર બીસ રાત્રિ કે વ્યતીત હો જાને પર વર્ષાવાસ (પર્યુષણ) ક્યિા થા ઉસી પ્રકાર ગણધર ને કિયા,
સ્થવિરો ને કિયા ઔર ઉસી પ્રકાર વર્તમાન શ્રમણ નિગ્રંથ ભી કરતે હૈ. નિશ્ચિત રૂપ સે યહ કથન ભાદ્ર શુકલ પંચમી કો પર્યુષણ કરને કે પક્ષ મેં સબ સે બડા પ્રમાણ હૈ. લેકિન હમેં યહ વિચાર કરના હોગા કિ ક્યા યહ અપવાદ માર્ગ થા યા ઉત્સર્ગ માર્ગ થા. યદિ હમ કલ્પસૂત્ર કે ઉસી પાઠ કો દેખું તો ઉસ મેં યહ સ્પષ્ટ લિખા હુઆ હૈ કિ ઇસ કે પૂર્વ તો પર્યુષણ એવમ્ સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કરના કલ્પતા હૈ, કિંતુ વર્ષા ઋતુ કે એક માસ ઔર બીસ રાત્રિ કા અતિક્રમણ કરના નહીં કલ્પતા હૈ - “અંતરા વિ ય કમ્પડ (પજજે સવિત્તએ) નો સે કપડ રમણિ ઉવાઇણાવિત્તએ.” નિશીથ ભાષ્ય ૩૧૫૩ કી ચૂર્ણિ મેં ઔર કલ્પસૂત્ર કી ટીકાઓ મેં જો ભાદ્રશુક્લ ચતુર્થી કો. પર્યુષણ યા સંવત્સરી કરને કા કાલક આચાર્ય કી કથા કે સાથ જો ઉલ્લેખ હૈ વહ ભી ઇસી બાત કી પુષ્ટિ કરતા હૈ કિ ભાદ્રશુક્લ પાંચમી કે પૂર્વ તો પર્યુષણ કિયા જા સકતા હૈ કિંતુ ઉસ તિથિ કા અતિક્રમણ નહીં ક્યિા જા સકતા હૈ. નિશીથ ચૂર્ણિ મેં સ્પષ્ટ લિખા હૈ કિ “આસાઢ પૂર્ણિમાએ પોવન્તિ એસ
છે. ૧૪૧ ભજન
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org