Page Text
________________
૨૦૪
કર્મપ્રકૃતિ વર્યાન્તરાય કર્મથી ઢંકાયેલા વીર્યને આવૃત્ત વીર્ય કહેવાય છે અને વીર્યાન્તરાય કર્મના ક્ષયોપશમ અથવા ક્ષયથી પ્રગટ થયેલા વીર્યને લબ્ધિવીર્ય કહેવાય છે.
ક્ષાયિક ભાવનું લબ્ધિવીર્ય ૧૩માં ગુણસ્થાનકવર્તી કેવલી ભગવંતોને સંપૂર્ણ હોય છે અને દરેકને સરખું હોય છે. તથા ક્ષયોપશમ ભાવનું વીર્ય ૧૨મા ગુણસ્થાનક સુધીના જીવોને હોય છે.....
વીર્યાન્તરાય કર્મનો ક્ષયોપશમ દરેક આત્માને ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારનો હોવાથી સર્વ અલ્પ વીર્યવાળા લબ્ધિ અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ નિગોદીયા જીવના ભવના પ્રથમ સમયથી ૧૨મા ગુણસ્થાનક સુધીના દરેક જીવોને વીર્યલબ્ધિ પણ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારે હોય છે અને વર્યાન્તરાયના ક્ષયોપશમથી પ્રગટ થયેલ વીર્યમાંથી જે સમયે જેટલાં વીર્યનો મન, વચન અને કાયા દ્વારા વ્યાપાર થાય તેટલાં વીર્યને કરણવીર્ય અથવા યોગ કહેવાય છે. તે યોગ એક પ્રકારનો હોવા છતાં કારણમાં કાર્યનો ઉપચાર કરવાથી મન, વચન અને કાયાના ભેદથી મનોયોગ, વચનયોગ અને કાયયોગ એમ ત્રણ પ્રકારે કહેવાય છે.
કોઇ પણ એક આત્માના દરેક પ્રદેશોમાં વિવક્ષિત સમયે વીર્યલબ્ધિ સમાન હોવા છતાં કાર્યરૂપે યોગસંજ્ઞાવાળું વિર્ય (કરણવીય) સમાન હોતું નથી. કારણ કે જ્યાં કાર્યનું નજીકપણે ત્યાં તે આત્મપ્રદેશોમાં ચેષ્ટા વધુ થતી હોવાથી કરણ વીર્ય અધિક હોય છે. અને તે આત્મપ્રદેશોથી જે જે આત્મપ્રદેશો જેટલે અંશે દૂર હોય ત્યાં તે આત્મપ્રદેશોમાં તેટલે તેટલે અંશે ઓછી ઓછી ચેષ્ટા હોવાથી તે તે આત્મપ્રદેશોમાં કરણવીર્ય ક્રમશ: ઓછું ઓછું હોય છે.
જે કરણવીર્ય-દોડવું, હલન-ચલન કરવું વગેરે કેટલીક ક્રિયાઓમાં જીવની ઇચ્છા-પૂર્વક પ્રવર્તે છે તે અભિસંધિજ અને મન વગરના એકેન્દ્રિયાદિ જીવોનો તથા મનવાલા જીવોનો પણ ઇચ્છા વિના જે શરીરમાં લોહીનું ફરવું, નાડીના ધબકારા ખાધેલા આહારાદિને પચાવવા આદિમાં જે વીર્ય વ્યાપાર તે અનભિસંધિજ કહેવાય છે. ઉપર કહ્યા મુજબ આ કરણવીર્ય એક જીવના સર્વ પ્રદેશમાં તરતમ-ભાવે હોય છે. તેથી તેના અવિભાગાદિ પ્રરૂપણા કહે છે. (વીર્યભેદ ની સ્થાપના-યંત્ર નં. ૬ જુઓ)
ઇતિ વીર્યનું સ્વરૂપ સમાપ્ત
(-: અથ અવિભાગાદિ ૧૦ પ્રરૂપણા :-) યોગ વિષયમાં - ૧૦ અર્થાધિકાર અવિભાગ પ્રરૂપણા, વર્ગણા પ્રરૂપણા, સ્પર્ધક પ્રરૂપણા, અંતર પ્રરૂ,સ્થાન પ્રરૂ, અનંતરોપનિધા પ્રરૂ, પરંપરોનિધા પ્રરૂ, વૃદ્ધિ પ્રરૂ, સમય પ્રરૂ, જીવોનું અલ્પબદ્ધત્વ પ્રરૂપણા કરે છે.
(૧) અવિભાગ પ્રરૂપણા :- કેવલિની બુદ્ધિ રૂપી શસ્ત્રથી પણ જેના બે વિભાગ ન થઇ શકે એવા વીર્યના અંશને અવિભાગ અથવા નિર્વિભાજ્ય અંશ કહેવાય છે. અને ઓછામાં ઓછા વીર્યવાળા લબ્ધિ અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ નિગોદીયા જીવને ઉત્પત્તિના પ્રથમ સમયે જઘન્ય વીર્યવાળા આત્મપ્રદેશોમાં પણ અસંખ્યાત લોકાકાશના પ્રદેશો પ્રમાણ અવિભાગો હોય છે. અને ઉત્કૃષ્ટથી પણ એક એક આત્મપ્રદેશમાં અસંખ્યાત લોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ વીર્ય વિભાગ હોય છે. પરંતુ જધન્ય કરતા ઉત્કૃષ્ટમાં વીર્યાવિભાગો અસંખ્યગુણ હોય છે.
(૨) વર્ગણા પ્રરૂપણા :- સર્વથી ઓછા પણ અસંખ્યાત લોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ સમાન વયવિભાગવાળા તે જ જીવના જેટલા પ્રદેશો હોય તેનો સમુહ તે પ્રથમ વર્ગણા, તેવા આત્મ-પ્રદેશો ઘનીકૃત લોકના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ અસંખ્ય પ્રતરોના અસંખ્ય આકાશપ્રદેશ સમાન હોય છે, તેથી એક વીર્યાવિભાગ અધિક વીર્યવાળા તેટલાં જ-પણ પૂર્વ કરતાં થોડા ઓછા-આત્મપ્રદેશોનો સમૂહ તે બીજી વર્ગણા અને તેથી એક વીર્યાવિભાગ જેમાં વધારે હોય એવા અને પૂર્વથી વિશેષહીન આત્મપ્રદેશોનો સમૂહ તે ત્રીજી વર્ગણા. એ પ્રમાણે ઉત્તરોત્તર એક એક વીર્યાવિભાગની વૃદ્ધિવાળા અને પૂર્વ-પૂર્વથી ઓછા ઓછા આત્મપ્રદેશોના સમૂહરૂપ શ્રેણિના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ વર્ગણાઓ થાય છે. અર્થાત્ ત્યાં સુધી એક એક વીર્યાવિભાગની વૃદ્ધિવાળા આત્મપ્રદેશો મળે છે, સરખે સરખા વીર્યાવિભાગવાળા પ્રદેશોના સમુહને વર્ગણા કહેવાય છે.
(૩-૪) સ્પર્ધક અને અંતર પ્રરૂપણા :- સાત રાજ પ્રમાણ સૂચિશ્રેણિના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં રહેલ પ્રદેશ પ્રમાણ વર્ગણાઓનું એક સ્પર્ધક થાય છે. જેની અંદર એક એક વીર્યાવિભાગની વૃદ્ધિ વડે વર્ગણાઓ સ્પર્ધા કરતી હોય
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005572 |
| Book Title | Karm Prakruti Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kailashchandravijay |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | |
| Total Pages | 550 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |