Page Text
________________
બંધનકરણ - સારસંગ્રહ
૨૦૩
-: અથ બંધનકરણ સારસંગ્રહ :
-: અથ આઠ કરણનું સ્વરૂપ :કર્મબંધ-સામાન્ય, અલ્પનિકાચિત અને ગાઢનિકાચિત એમ ત્રણ પ્રકારે થાય છે. આત્મા જે સમયે શુભાશુભ ક્રિયાઓ દ્વારા જેટલાં જેવા પ્રકારના કર્મો બાંધે છે, તેટલાં અને તેવા પ્રકારે જ હંમેશાં ઉદયમાં આવે તેવું બનતું નથી, પરંતુ બાંધ્યા પછી તેમાં આત્માના કષાય મિશ્રિત યોગ=અધ્યવસાય અને યોગના બળથી અનેક પ્રકારના ફેરફાર થાય છે, તે જ કષાય મિશ્રિત યોગ અધ્યવસાય અને યોગના બળને કરણ કહેવામાં આવે છે. અને તેવા કારણો મુખ્ય-૮
સામાન્યથી કોઈપણ કાર્યને ઉત્પન્ન કરનાર પ્રબલ સાધનને કરણ કહેવામાં આવે છે, અને અહીં કરણ શબ્દથી કર્મબંધાદિમાં નિમિત્તભૂત આત્માનું વિશેષ પ્રકારનું વીર્ય કહેવાય છે.
ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના કાર્યની અપેક્ષાએ બંધન, સંક્રમણ, ઉદ્વર્તના, અપવર્તના, ઉદીરણા, ઉપશમના, નિદ્ધત્તિ અને નિકાચના એમ આઠ જ કરણો છે.
(૧) બંધનકરણ :- જે વીર્ય વિશેષ વડે કાશ્મણ વર્ગણાના પુદ્ગલોનો આત્મપ્રદેશો સાથે પાણી અને દુધની જેમ એકમેક થવા રૂ૫ સંબંધ થાય તે બંધનકરણ કહેવાય છે. (૨) સંક્રમણકરણ :- જે વીર્ય વિશેષ વડે અન્ય કર્મરૂપે રહેલ પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ અને પ્રદેશો પોતાના મૂળ કર્મથી અભિન્ન એવી અન્ય પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ અને પ્રદેશ રૂપે થાય તે સંક્રમણકરણ કહેવાય છે. (૩) ઉદ્વર્તનાકરણ :- જે વીર્ય વ્યાપાર દ્વારા કર્મપ્રકૃતિના સ્થિતિ અને રસ વધે તે ઉદ્વર્તનાકરણ કહેવાય છે. (૪) અપવર્તનાકરણ :- જે વીર્ય પ્રવૃતિથી કર્મપ્રકૃતિના સ્થિતિ અને રસ ઘટે તે અપવર્તનાકરણ કહેવાય છે. આ ઉદ્વના અને અપવાના સંક્રમણકરણના પેટા ભેદો કહી શકાય. (૫) ઉદીરણાકરણ:- લાંબા કાળે ફળ આપવા યોગ્ય કર્મપુદ્ગલોને જે વીર્ય વ્યાપાર દ્વારા જલ્દીથી ફળ આપવાની યોગ્યતાવાળા કરી ઉદયાવલિકામાં પ્રવેશ કરાવી ઉદય પ્રાપ્ત કર્મપુદ્ગલો સાથે ભોગવવા યોગ્ય કરવાં તે ઉદીરણાકરણ કહેવાય છે. (૬) ઉપશમનાકરણ :- જે વીર્ય વિશેષથી સત્તામાં રહેલ કર્મપગલો ઉદય ઉદીરણા, નિદ્ધત્તિ અને નિકાચનાકરણને અસાધ્ય રૂ૫ થાય તે ઉપશમનાકરણ કહેવાય છે. (૭) નિદ્ધત્તિકરણ :- જે વીર્ય વ્યાપારથી કર્મ ઉદ્વર્તન અને અપવર્નના સિવાયના દરેક કરણને અયોગ્ય થાય તે નિદ્ધત્તિકરણ કહેવાય છે. (૮) નિકાચનાકરણ :જે વીર્ય વિશેષથી બંધાયેલ કર્મ દરેક કરણને અસાધ્ય જ થાય. અર્થાત્ અવશ્યમેવ વિપાકોદયથી પોતાનું ફળ આપીને જ વિલીન થાય તે નિકાચનાકરણ કહેવાય છે.
બંધનકરણ .... બંધ વખતે જ પ્રવર્તે છે, નિદ્ધત્તિ અને નિકાચનાકરણ બંધ સમયે અને બંધ પછી પણ અસર કરે છે. અને બાકીના સંક્રમણાદિ પાંચ કરણો બંધાયેલ કર્મની બંધ આવલિકા વીત્યા પછી જ તે તે કર્મ ઉપર અસર કરી ફેરફાર કરે છે. આ ઉપરથી સામાન્ય બંધ, નિદ્ધા અને નિકાચિત એમ કર્મબંધ ત્રણ પ્રકારે છે.
| દોરાથી બાંધેલી પરસ્પર સોયોની જેમ આત્મપ્રદેશોમાં જે કાર્મણ વર્ગણાનો એકમેક સંબંધ થાય તે સામાન્ય બંધ, અગ્નિથી તપાવેલી પરસ્પર યુક્ત કરેલ સોયોની જેમ આત્મપ્રદેશોમાં કાર્મણ પુદ્ગલોનો જે ગાઢ એકમેક સંબંધ થાય તે નિદ્ધા બંધ કહેવાય છે. અને અગ્નિથી તપાવેલ હથોડાથી ટીપેલ પરસ્પર એક સ્વરૂપે કરેલ સોયોની જેમ આત્મ પ્રદેશોમાં કામણ પુગલોનો અત્યંત ગાઢ એકમેકરૂપ જે સંબંધ થાય તે નિકાચિત બંધ કહેવાય છે.
ઇતિ આઠ કરણનું સ્વરૂપ સમાપ્ત
- અથ વીર્યનું સ્વરૂપ :કરણ એ વીર્ય સ્વરૂપ છે. તે વીર્ય સત્તા રૂપે દરેક આત્માઓના પ્રત્યેક પ્રદેશોમાં અનંત અને સમાન હોય છે. અયોગી તથા સિદ્ધ પરમાત્માઓને તે અનંત વીર્ય સંપૂર્ણ પ્રગટ રૂપે હોય છે. તે વીર્ય યુગલ સહકૃત વ્યાપાર રૂપે ન હોવાથી કરણ રૂપે બની શકતું નથી માટે અહીં વેશ્યાવાળા ૧૩માં ગુણસ્થાનક સુધીના જીવોના વીર્યનો વિચાર કરેલ છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005572 |
| Book Title | Karm Prakruti Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kailashchandravijay |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | |
| Total Pages | 550 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |