Page Text
________________
બંધનકરણ
૧૬૯
અહીં પ્રશ્ન થાય છે કે તીર્થંકરનામકર્મ તીર્થંકરના ભવથી ત્રીજાભવમાં બાંધે છે કહ્યું છે કે - ખાફ તે તુ મળવો તડ્યમવોાવડ્વાન્' ભગવાન ત્રીજા ભવમાં નિકાચિત (જિનનામ) બાંધે, તો જઘન્યથી પણ અંતઃકોડાકોડીસાગરોપમની સ્થિતિ તેઓની કેવી રીતે ઉત્પન્ન થાય ? ઘટી શકે ? એ પ્રમાણે નથી, ‘વાક્ å તુ’ ઈત્યાદિ નિકાચિત અપેક્ષાએ જ કહ્યું છે. તથા આ જ શંકાને માટે વિશેષણવતી ગ્રંથમાં પૂજ્યોએ કહ્યું છે - ને વાડ્ त्ति भणियं तत्थ णिकाइज्ज चि णियमोङयम् । तदवंझफलं णियमा भयणा अणिकाइयावत्थे' - ४ बज्झइ से प्रभा તે નિકાચિતની અપેક્ષાએ છે, આ નિયમ કરી તેનું અવશ્ય ફળ મળે. (નક્કી ફળ મળે જ, નિષ્ફળ ન જાય) જ્યારે નિકચિતમાં તો ભજનાએ હોય. (ફળ મળે યા ન મળે) કહે છે.
પ્રશ્ન :- તીર્થંકર નામકર્મ જધન્યથી પણ અંતઃકોડાકોડીસાગરોપ સ્થિતિ પ્રમાણ થાય ત્યારે તેટલી સ્થિતિ તિર્યંચભવમાં ભમ્યા વગર પૂરવાને માટે અશક્ય હોવાથી તિર્યંચગતિમાં પણ તીર્થંકરનામકર્મનો સત્તાનો પ્રસંગ છે અને તે રીતે આગમ સાથે વિરોધ થશે. કારણકે આગમમાં તીર્થંકરનામની સત્તાના વિષયમાં તિર્યંચગતિમાં વિરોધ કર્યો છે એટલે આગમમાં તિર્યંચગતિમાં તીર્થંકરનામકર્મનો પ્રતિષેધ કર્યો છે. ઉત્તર- આ દોષ નથી અત્યંત નિકાચિત જિનનામની સત્તાનો જ આગમમાં પ્રતિષેધ કર્યો છે અને વિશેષણવતી ગ્રંથમાં પણ કહ્યું છે કે -
૧૨૨
“तिरएसु णत्थि तिष्ययराणां संतं ति देखियं समए । कह य तिरिओ ण होही, अयरोवमकोडिकोडीओ ॥ ८१ ॥ तं पि સુનિાડ્વોવ તફ્સમવનાવિનો વિિિદ્દષ્ટ। અળિવાડ્યમિ તત્ત્વ, સનનો વિ ન વિોદ્દો ટા'' શ્લોકાર્થ :તીર્થંકરનામકર્મની સત્તા તિર્યંચભવમાં નથી એમ જિનપ્રવચનમાં કહ્યું છે., પરંતુ તીર્થંકરનામકર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અંત:કોડાકોડી સાગરોપમ પ્રમાણ કહી છે તેટલી સ્થિતિમાં તીર્થંકરનામકર્મની સત્તાવાળો તિર્યંચ કેમ ન થાય? તેટલી સ્થિતિમાં તિર્યંચ અવશ્ય થાય જ. કારણકે તિર્યંચભવમાં ભ્રમણ કર્યા વિના તેટલી સ્થિતિની પૂર્ણતા થવી જ અશક્ય છે. તથા સુનિકાચિતવાળાને જ તીર્થંકરનામકર્મની સત્તા તિર્યંચગતિમાં પ્રતિષેધ કર્યો છે. જો કે ઘણી કર્મની સ્થિતિને પણ અપવર્તનાકરણથી નાની સ્થિતિ કરાય છે. અથવા ઉત્તેના વડે અલ્પસ્થિતિને પણ મોટી સ્થિતિ વડે સ્થાપના કરે છે. ઉદવર્તના અને અપવર્નનાથી સાધ્ય તીર્થંકરનામકર્મની સત્તા તિર્યંચગતિમાં માનવામાં દોષ નથી. એ પ્રમાણે સિદ્ધ છે. અને પંચસંગ્રહ પમાદ્વારની. ગા.-૪૪માં કહ્યું છે કે- ‘મિઃ શિવાહિત્ય, વિરિયમને ૐ જિસેટ્ટિય, સંત । પર્લભ યિ તોષો, નટ્ટાવક્રૃષ્ણાસન્ને '' અહીં સિદ્ધાંતમાં જે જિનનામકર્મને નિકાચિત કર્યું એટલે અવશ્ય ભોગ્યપણે વ્યવસ્થાપ્યું છે તે જિનનામકર્મની સત્તા તિર્યંચગતિમાં નિષેધ છે. પરંતુ બીજું જે અનિકાચિત એટલે ઉત્તના અપવર્તનાકરણને સાધ્ય જે જિનનામકર્મ છે તેની સત્તા તિર્યંચગતિમાં હોય તો પણ કોઈ દોષ નથી. ૧૨૩ અને અહીં તીર્થંકર આહારકદ્ધિકની અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમના સંખ્યભાગ સુધીની સંખ્યાતમા ભાગની સ્થિતિ શરૂઆતની કરીને નિકાચિત કરવાનો આરંભ કરે છે. જ્યારે સર્વ આત્મપ્રદેશની નિકાચના કરે ત્યારે સુનિકાચિત તીર્થંકરનામકર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બે પૂર્વકોટિમાં કંઈક ન્યૂન ૩૩ સાગરોપમ અધિક હોય છે. તે આ પ્રમાણે કહે છે. તીર્થંકર ભવથી પૂર્વના ત્રીજા ભવમાં પૂર્વકોટિ આયુષ્ય પ્રથમથી જ તે નિકાચિત કરે પછી અનુત્તર દેવલોકમાં ૩૩ સાગરોપમ સ્થિતિનો દેવ થાય, ત્યાંથી પણ અવીને ૮૪ લાખ પૂર્વના આયુષ્યવાલા તીર્થંકર થાય એ પ્રમાણે છે.
૧૨૪
૧૨૨
૧૨૩
૧૨૪
તીર્થંકરનામકર્મની અલ્પનિકાચિત અને ગાઢનિકાચિત એમ બે પ્રકારની નિકાચિત સત્તા ત્રીજે ભવે થાય છે જો કે ઉ૫૨ની ગાથામાં સુનિકાચિત માટે જે કહ્યું છે છતાં બંને પ્રકારની સત્તામાં તિર્યંચગતિમાં ન હોય એમ લાગે છે. કારણ એ કે અલ્પ કે ગાઢનિકાચના ત્રીજે ભવે થાય ત્યાંથી નરક કે વૈમાનિક દેવમાં જાય એટલે તિર્યંચમાં જવાનો અવકાશ રહે જ નહીં. માત્ર ઘણાં ભવ પહેલા જે જિનનામ બંધાય છે કે જે બિલકુલ નિકાચિત થયેલું હોતું નથી તેની સત્તા તિર્યંચગતિમાં પણ હોઈ શકે.
અનિકાચિત જિનનામની સત્તા તિર્યંચગતિમાં હોય પરંતુ નિકાચિત જિનનામની સત્તા તિર્યંચગતિમાં ન હોય તથા જિનનામનો બંધ તો માત્ર મનુષ્યગતિમાં જ હોય. ઈતિ ભાવ.
પૂર્વકોટી વરસના આયુવાળો કોઈ મનુષ્ય તીર્થંકર નામકર્મ ગાઢ નિકાચિત બાંધી તેત્રીસ સાગરોપમના આઉખે અનુત્તર વિમાનમાં ઉત્પન્ન થાય અને ત્યાંથી ઉત્કૃષ્ટ (ચોરાથી લાખ પૂર્વના) આઉખે તીર્થંકર થાય તેઓ આશ્રયી ઉપરોક્ત ઉત્કૃષ્ટ ગાઢ નિકાચિત સંભવે છે. પૂર્વકોટિ વરસથી ઓછા આયુષ્યવાળા બાંધે અને ઓછા આયુવાળા વૈમાનિક દેવો કે નરકમાં ઉત્પન્ન થાય અને તીર્થંકરભવમાં ઓછું આયુ હોય તો ઉપરોક્ત સ્થિતિથી ઓછી પણ ગાઢ નિકાચિત થાય છે. સંખ્યાત વરસના આયુવાળો મનુષ્ય ગાઢ નિકાચિત કરી શકે છે. તીર્થંકરનું ૮૪ લાખ પૂર્વવર્ષનું ઉત્કૃષ્ટ અને ૭૨ વર્ષનું જઘન્ય આયુષ્ય પાંચ ભરત પાંચ ઐરાવતક્ષેત્રની અપેક્ષાએ સમજવું, મહાવિદેહની અપેક્ષાએ નહીં. જિનનામની સત્તાવાળો જઘન્યથી પણ ૮૪ હજાર વર્ષના આયુષ્યમાં ઉત્પન્ન થાય છે. અગર સાધિક પલ્યોપમ પ્રમાણ આયુવાળા સૌધર્મ દેવલોકમાં ઉત્પન્ન થઈ શકે છે (તીર્થંકરભવમાં ઓછામાં ઓછું બહીંતર વરસનું આયુ હોય છે.) એટલે મનુષ્ય ભવમાં જેટલું
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005572 |
| Book Title | Karm Prakruti Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kailashchandravijay |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | |
| Total Pages | 550 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |