________________
૫૮
કૌટિલ્ય “અર્થશાસ્ત્ર' : દાર્શનિક-સાંસ્કૃતિક પરીક્ષણ
અને ભારતીય સંસ્કૃતિ માટે ગાઢ રુચિ ધરાવતા, પણ તેના અધ્યયનની તક ન પામેલા શ્રોતાઓને ખ્યાલમાં રાખીને, એમના હૃદયને આકર્ષવા માટે જીવન અને શાસ્ત્રના અન્યોન્ય-ઉપકારક સંબંધની સમજવા જેવી વાતો મૂકી છે. હવે આપણા મુખ્ય વિષયને જ બરોબર ન્યાય આપવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવશે. આપ સહુનાં મન આજની દેશની પરિસ્થિતિના અન્વયે પણ આ વિષય અંગે અનેક રીતે ઉત્સુક હશે, તો આપણને સહુને અત્રે હોમેલાં સમય અને શક્તિનો બદલો મળી જશે.
000
ટિપ્પણો વ્યાખ્યાન પહેલું
१. अनेकसंशयोच्छेदि परोक्षार्थस्य दर्शकम् ।
सर्वस्य लोचनं शास्त्रं यस्य नास्त्यन्ध एव सः ॥ २. यस्य नास्ति स्वयं प्रज्ञा शास्त्रं तस्य करोति किम् ।
लोचनाभ्यां विहीनस्य दर्पणः किं करिष्यति ।। 3. आर्ष धर्मोपदेशं च वेदशास्त्राविरोधिना ।
यस्तर्केणानुसंधत्ते स धर्मं वेद नेतरः ॥ - मनुस्मृति' १२.१०६ ४. शास्त्राण्यधीत्यापि भवन्ति मूर्खा यस्तु क्रियावान्पुरुषः स विद्वान् ।। ५. उपदेशो न दातव्यो यादृशे तादृशे जने ।
पश्य वानरमूर्खेण सुगृही निर्गृही कृता ।। काव्यशास्त्रविनोदेन कालो गच्छति धीमताम् ।
व्यसनेन च मूर्खाणां निद्रया कलहेन वा ॥ ७. चातुर्वर्ण्य मया सृष्टं गुणकर्मविभागशः । – मगवाता ४.१३
शस्त्राधिकारिणो शास्त्राधिकारिणो न स्युः । -- सोमवसूरित 'नीतिवाक्यामृतम्' दृष्ट्वा विप्रतिपत्तिं बहुधा शास्त्रेषु भाष्यकाराणाम् । स्वयमेव विष्णुगुप्तश्चकार सूत्रं च भाष्यं च ॥ - अर्थशास्त्रम् १५.१.७३ ५छी छे। सो३५ (અર્થ શાસ્ત્રો અંગે ભાષ્યકારોની અનેક પ્રકારની ભૂલો જોઈને વિષ્ણુગુપ્ત જાતે જ સૂત્ર પણ રચ્યાં અને ભાષ્ય પણ રચ્યું.)
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
