Kautiliya Arthashastra Darshanik Sanskrutik Parikshan

SR No.: 005552
Original Sutra Author: N/A
Author: Nitin R Desai
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2010
Total Pages: 374
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 152

વ્યાખ્યાન બીજું : વિશદ દાર્શનિક પરિપ્રેક્ષ્ય
૧૩૫
फलेन योगः अयः, अनिष्टेनानयः । दृष्टकारितं मानुषम् । तस्मिन्योगक्षेमनिष्पत्तिर्नयः,
विपत्तिरपनयः । तच्चिन्त्यम्, अचिन्त्यं दैवमिति । - अर्थ. ६.२.१-१२ 3१. यल्लभसे निजकर्मोपात्तं वित्तं तेन विनोदय चित्तम् । - द्वादशपञ्जरिका-स्तोत्रम् १B ३२. कर्मण्यकर्म यः पश्येदकर्मणि च कर्म यः ।
स बुद्धिमान्मनुष्येषु स युक्त: कृत्स्नकर्मकृत् ॥ - म. गाता ४.१८ आरुरुक्षोर्मुनेर्योगं कर्म कारणमुच्यते । योगारूढस्य तस्यैव शम: कारणमुच्यते ॥ - म. गीत। ६.३ विकारहेतौ सति विक्रियन्ते येषां न चेतांसि त एव धीराः । - कुमारसम्भवम् १.५९B अधिष्ठानं तथा कर्ता करणं च पृथग्विधम् ।
विविधाश्च पृथक्चेष्टा दैवं चैवात्र पञ्चमम् ॥ - म. oीता १८.१४ 3६. देवान्भावयतानेन ते देवा भावयन्तु वः । - (म. old! ३.११A 3७. पूर्वजन्मकृतं कर्म तदैवमिति कथ्यते ।
तस्मात्पुरुषकारेण विना दैवं न सिध्यति ॥ - मत्स्यपुराणम् 3८. अशक्ये सर्वमुत्सृज्यापगच्छेत् । दृष्टा हि जीवत: पुनरापत्तिः यथा .सुयात्रोदयनयोः । - अर्थ.
९.७.३५,३६ 3८. वार्तामध्यक्षेभ्यः । - अर्थ. १.५.८ ४०. अर्थो ह्यर्थस्य नक्षत्रं किं करिष्यन्ति तारका: । - अर्थ. ९.४.२६B
यस्मान्नोद्विजते लोको लोकान्नोद्विजते च यः । - म. old १२.१५A ४२. अद्वेष्टा सर्वभूतानां मैत्र: करुण एव च । - म. त। १२.१३A
नेति कौटिल्यः । अमात्यमूलास्सर्वारम्भाः । जनपदस्य कर्मसिद्धयः, स्वतः परतश्च योगक्षेमसाधनं, व्यसनप्रतीकारः, शून्यनिवेशोपचयौ, दण्डकरानुग्रहश्चेति । - अर्थ. ८.१.२२,२३ (अर्थः
"ौटिल्य मानो निषेध ४२ छ. समात्य होय तो ४ [20 Mi ] म. सपाय छ : જનપદમાં થતાં કામોની સફળ પૂર્ણાહુતિ, અપ્રાપ્તની પ્રાપ્તિરૂપ યોગની અને એવી પ્રાપ્ત સંપત્તિના રક્ષણ સહિતના ઉપભોગરૂપ ક્ષેમની સ્વભૂમિ કે પરભૂમિમાંથી સધાતી સિદ્ધિ, આપત્તિઓનો સામનો, ખાલી ભૂમિઓમાં વસવાટ અને વૃદ્ધિ, દંડ અર્થાત્ શિક્ષા અર્થે લેવાતું ધન; અથવા સૈન્યના માણસો; તેમ જ કરરૂપે [કોશને] થતો લાભ [ઇત્યાદિ].)