Page Text
________________
૨૮૬૫)
TE
न्यायावतार - श्लो. २९
२५४. अभावव्यापाराभावप्रतिपादकयुक्तिकलापेनेति चेत् मुग्धविप्रतारितोऽसि, तद्व्यापाराभावासिद्धेः, सदसद्रूपवस्तुनः समस्तक्रियासु व्यापारात् ।
२५५. भावतादात्म्येन व्यवस्थितस्याभावस्य व्यापारविरोधाभावात् । कथं भावाभावयोस्तादात्म्यम्? विरोधादिति चेत्, न, प्रमाणप्रसिद्ध विरोधाभावात् । तथा हि-घटादिकः पदार्थात्मा स्वरूपेण सन्, न पटादिरूपेणापि इति भावाभावात्मकः, यदि पुनः कथंचिन्नाभावात्मकः स्यात्, तदा पटादिरूपेणापि भावात् सर्वात्मकः प्राप्नोति, युक्तमेतत्,
२५६. अत एव भेदप्रपञ्चविलयसिद्धिरिति चेत्, स्यादेतत्, यदि पटाद्यभावैकान्ताच्छून्यवादिनो मनोरथपूरणं न स्यात् । तथा हि-पटादिविविक्तो घटोऽनुभूयते, न च पटाद्यभावो भावेन सह
–૦નાયરશ્મિ -
૦ પ્રત્યક્ષ અભાવાંશનો પણ ગ્રાહક છે – (૨૫૪) કદાચ એમ કહો કે, કે ઈન્દ્રિયોનો સંયોગ ભાવાંશની સાથે જ થાય છે. અભાવ, પ્રત્યક્ષના ઉત્પાદક રૂપે કોઈ વ્યાપાર જ કરતો નથી, માટે અભાવ તે પ્રત્યક્ષનો ઉત્પાદક બને નહીં પરંતુ તે ભોળા માણસ! તારા વ્હાલા મિત્રે તને ઠગી નાખ્યો. અભાવનો વ્યાપાર થતો નથી એ જ વાત અસિદ્ધ છે. સદ્-અસત્ રૂપ વસ્તુનો જ સમસ્ત ક્રિયાઓમાં વ્યાપાર થાય છે, એટલે ભાવની સાથે તાદામ્યરૂપે રહેલ અભાવનો વ્યાપાર થવામાં કોઈ વિરોધ નથી, એટલે કે અભાવ પણ અવશ્ય વ્યાપાર કરી શકે છે.
(૨૫૫) શંકા- ભાવ અને અભાવ તે બન્ને વચ્ચે તો સહાનવસ્થાન વિરોધ છે, તો પછી તેમનું તાદાભ્ય કેવી રીતે ઘટી શકે ?
સમાધાન - પ્રમાણથી સિદ્ધ એવા પદાર્થમાં વિરોધ સંભવી શકતો નથી. તે આ પ્રમાણેઃ- ઘટાદિ પદાર્થો તે પોતાના દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવને આશ્રયીને સત્ છે અને પટાદિ રૂપે અસત્ છે, તેથી સર્વ પદાર્થો ભાવાભાવોભાયાત્મક જ છે. જો તે વસ્તુ કથંચિત્ અભાવાત્મક ન હોય, તો પછી પટાદિ સ્વરૂપે પણ ઘટાદિની સત્તા હોવાના કારણે સર્વ વસ્તુ સર્વાત્મક સ્વીકારવી પડશે.
૦ અદ્વૈતવાદીઓના મતનું ખંડન ૦ (૨૫) બધી વસ્તુ સર્વાત્મક થઈ જશે આ પ્રમાણે કહ્યું, એટલે અવસરને પ્રાપ્ત કરીને અદ્વૈતવાદીઓ આ પ્રમાણે કહે છે કે, કે આ તો તમે સાચું જ કહ્યું કે, સર્વવસ્તુ સર્વાત્મક થઈ જશે તેથી જ તો અમે સ્વીકૃત કરેલ ભેદપ્રપંચના વિલયથી અદ્વૈતવાદની સિદ્ધિ થઈ શકે છે « જો આ રીતે તમે અદ્વૈતની સિદ્ધિ કરવા જશો, તો એ જ તર્કથી શુન્યવાદી અદ્વૈતનું ખંડન કરીને શૂન્યની સિદ્ધિ કરશે. તે આ પ્રમાણેઃ- પટથી ભિન્ન સ્વરૂપે ઘટનો અનુભવ થાય છે, પરંતુ પટ વગેરેનો અભાવ ભાવ
–૦૩૫ર્થસંપ્રેક્ષ – (३७४) युक्तिकलापेनेति । भावांशेनैव संयोगो योग्यत्वादिन्द्रियस्य हि । इत्यादिना व्याप्रियते इति भावाभावात्मकं वस्त्विति शेषः ।
For Personal & Private Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |