Nyayavatara

SR No.: 005549
Original Sutra Author: N/A
Author: Saumyangratnavijay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Publication Year: 2011
Total Pages: 408
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 326

૨૮૪
न्यायावतार 10 यदुत विशेषाः सामान्याद् 'व्यतिरेकिणोऽव्यतिरेकिणो वा । 'व्यतिरेकपक्षे निःस्वभावत्वम्, निःसत्ताकत्वात् । अव्यतिरेकपक्षे भावमात्रम्, तदव्यतिरिक्तत्वात्, तत्स्वरूपवत् । तदयुक्तम, विशेषवादिनोऽप्येवंविधविकल्पसंभवात् । तथा हि-विशेषेभ्यः सामान्यं 'व्यतिरिक्तमेव्यतिरिक्तं वा । 'व्यतिरिक्तं चेन्न तर्हि सामान्यम्, स्वस्वरूपव्यवस्थिततया विशेषरूपत्वात् । अव्यतिरिक्तं चेत्, तथापि न सामान्यम्, विशेषाव्यतिरिक्तत्वादेव तत्स्वरूपवत् ।
२५३. यदप्यवादि-अनाद्यविद्याबलप्रवृत्तो विशेषव्यवहारः, तात्त्विकं सामान्यम्, तदपि च वचनमात्रमेव, युक्तिरिक्तत्वात्, सामान्यमेवानाद्यविद्यादर्शितम्, विशेषाः पुनः पारमार्थिका इति विशेषवादिनोऽपि वदतो वक्त्रभङ्गाभावात् । यत्पुनर्विशेषग्राहकप्रमाणाभावं प्रतिपादयता
अभ्यधायि-यदुत प्रत्यक्षं भावसंपादितसत्ताकं तमेव साक्षात्करोति नाभावं तस्यानुत्पादकत्वादित्यादि, तदयुक्ततरम, यतः केनेदं भवतोऽत्यन्तसुहृदा निवेदितं भाव एव केवलः प्रत्यक्षमुपस्थापयति, न पुनरभावोऽपि ।
-૦નાયરશ્મિ – અભિન્ન છે. ઈત્યાદિ ૯ તે સર્વ અયુક્ત છે. તમે જેવી રીતે વિકલ્પો કર્યા, તે રીતે વિશેષવાદી પણ વિકલ્પો કરી શકે છે. તે આ પ્રમાણે - વિશેષથી સામાન્ય ભિન્ન છે કે અભિન્ન ? જો ભિન્ન સ્વીકારવામાં આવે, તો તે યોગ્ય નથી, કારણ કે આમ કરતા તે સામાન્ય રૂપે રહેશે જ નહીં, કેમ કે પોતાના સ્વરૂપમાં નિશ્ચિત રૂપે રહેવું તેને જ તો વિશેષ કહેવાય છે. આ દલીલ આગળની જેમ જાણવી અને જો વિશેષથી સામાન્યને અભિન્ન માનવામાં આવે, તો પછી વિશેષના સ્વરૂપની જેમ અભિન્ન હોવાના કારણે, સામાન્ય તે સામાન્ય ન રહેતા વિશેષ જ થઈ જાય છે. આમ સામાન્યવાદી અને વિશેષવાદીના આક્ષેપ-પરિહારો સમાન હોવાથી, એકને સ્વીકારવું અન્યને નહીં એવું ન બની શકે.
(૨૫૩) તથા જે તમે કહ્યું હતું કે, – અનાદિકાલીન અવિદ્યાના બળથી વિશેષ વ્યવહાર થાય છે, તેથી તે અતાત્ત્વિક છે અને સામાન્ય તે તાત્ત્વિક છે. હું આ પણ માત્ર બોલવા પુરતું જ છે, કેમકે આમાં કોઈપણ યુક્તિ રહેલી નથી. વિશેષવાદી પણ આમ કહેશે કે “સામાન્ય જ અવિદ્યાના બળથી પ્રવૃત્ત થયેલ છે. વિશેષો પારમાર્થિક છે” આમ બોલતા તેના મોઢાને બંધ કરવા માટે તમે સમર્થ ન થઈ શકો. વળી વિશેષોને ગ્રહણ કરનાર કોઈપણ પ્રમાણ નથી, એમ પ્રતિપાદન કરતા તમારા વડે જે આ કહેવાયું હતું કે, ને પ્રત્યક્ષ તે ભાવ પદાર્થમાંથી ઉપ્તન્ન થતું હોવાના કારણે, ભાવ પદાર્થને જ સાક્ષાત્કાર = પ્રત્યક્ષ કરે છે, પરંતુ અભાવને પ્રત્યક્ષ કરતો નથી, કેમ કે અભાવ પ્રત્યક્ષનો ઉત્પાદક નથી ૯ તે તો અત્યંત અયુક્ત છે, તમારા એવા કયા અત્યંત વ્હાલા મિત્ર આ પ્રમાણે કહ્યું કે, ભાવ જ પ્રત્યક્ષને ઉત્પન્ન કરે છે, અભાવ નહીં ?