Page Text
________________
૨૮રૂ
છે
न्यायावतार - श्लो. २९ व्यपदेशमास्कन्दति, तादात्म्यापेक्षयैव सामान्यविशेषव्यतिरेकसमर्थकस्य नैगमनयत्वात्, व्यतिरेकिणोरपि तयोर्वस्तुनि कथंचिद् भावात्, ३७ इतरथा विवक्षयापि ३७२तथा दर्शयितुमशक्यत्वात्, प्रधानोपसर्जनभावस्य द्वयनिष्ठत्वात्, अत्यन्ततादात्म्येन ३७३तत्कारिण्या विवक्षाया अपि निर्गोचरताप्रसङ्गात् । तस्मात्कथंचिद् भेदाभेदिनावेवैतौ, तदन्यतरसमर्थकः पुनः निरालम्बनत्वात् दुर्नयतां स्वीकरोतीति स्थितम् ।।
२५२. तथा संग्रहोऽप्यशेषविशेषप्रतिक्षेपमुखेन सामान्यमेकं समर्थयमानो दुर्नया, तदुपेक्षाद्वारेणैव तस्य नयत्वात्, विशेषविकलस्य सामान्यस्यासंभवात् । तथा हि-यत्तावदुक्तम्
–૦નાયરશ્મિ - સર્વ આપત્તિઓ આવે જ છે, કારણ કે યોગ-ક્ષેમ તો બન્ને જગ્યાએ સમાન જ છે. તેથી પરસ્પર અત્યંત ભિન્ન એવા સામાન્ય-વિશેષ કોઈપણ રીતે ઘટતા નથી.
તેથી જ અત્યંત ભિન્ન એવા સામાન્ય-વિશેષના સમર્થનમાં પ્રવણ અને સામાન્ય-વિશેષના તાદાભ્યને ખંડન કરનાર એવો અભિપ્રાય, નિર્વિષય હોવાના કારણે, નૈગમ દુર્નયપણાના વ્યવહારને પ્રાપ્ત કરે છે. સામાન્ય-વિશેષને કથંચિત્ તાદાભ્યને સાપેક્ષ રહીને ભિન્નતા માને, તો જ તે નૈગમનય કહી શકાય છે, કારણ કે કથંચિત્ ભિન્ન એવા તે બન્નેની પણ વસ્તુમાં વૃત્તિ રહેલી જ છે. જો તે વસ્તુમાં ભિન્નરૂપે રહેતા જ ન હોય, તો પછી વિવક્ષા વડે પણ વસ્તુમાં તે ભિન્ન બતાવી શકાય નહીં. પ્રધાનગૌણભાવ બે વસ્તુમાં રહેલું સ્વરૂપ છે. ભિન્નત્વ-અભિન્નત્વ બંને હોય, તો જ ગૌણપ્રધાનભાવ શક્ય બને. સામાન્ય-વિશેષનો એકાંત અભિન્નત્વ જ હોય તો ભિન્નત્વની વિવક્ષા નિર્વિષયક બને છે, તેથી સામાન્ય-વિશેષને કથંચિ ભિન્નભિન્ન જ સ્વીકારવા જોઈએ અને તેનાથી ભિન્ન એકાન્ત ભેદ અથવા અભેદને જે સ્વીકારે, તેનો કોઈ વિષય ન હોવાના કારણે તે દુર્નયપણાને પ્રાપ્ત કરે છે, આમ તત્ત્વ નિશ્ચિત થાય છે.
૦ (૨પ૨) સંગ્રહ દુર્નયથી પ્રવૃત્ત અત તથા સાંખ્ય દર્શનનું ખંડન ૦ જેમ નૈગમનય, સ્વીકૃત સામાન્ય - વિશેષને અત્યંત ભિન્ન સ્વરૂપે સ્વીકારતા દુર્નયપણાને પ્રાપ્ત કરે છે, તેમ સંગ્રહ પણ સંપૂર્ણ વિશેષોને ખંડન કરતા, એક માત્ર સામાન્યને જ સમર્થન કરતા દુર્નયપણાને પ્રાપ્ત કરે છે. તે જ અશેષ વિશેષોની માત્ર ઉપેક્ષા કરતો હોય, તેનું ખંડન ન કરતો હોય, તો તે સંગ્રહ નયપણાને પ્રાપ્ત કરે છે. વિશેષથી રહિત એવા એકલા સામાન્યનું કોઈપણ જગ્યાએ અસ્તિત્વ નથી. તે આ પ્રમાણે :- જે પહેલા આ પ્રમાણે કહ્યું હતું કે, વિશેષો સામાન્યથી ભિન્ન છે કે અભિન્ન છે ? જો વિશેષોને ભિન્ન માનશો તો તેઓ નિઃસ્વભાવ થઈ જશે, કારણ કે તેમાં સત્તા રહેલી નથી અને જો અભિન્ન માનશો, તો પછી સામાન્ય સ્વરૂપ જ થઈ જશે, કારણ કે તેના સ્વરૂપની જેમ
-૦૩૫ર્થસંપ્રેક્ષU[ (રૂ૭૧) રૂતરત્યેતિ | ય થયિ વ્યતિરેવિળવા સામાન્ય વિશેષ ન ચાતામ્ (રૂ૭૨) તથતિ, व्यतिरेकेण । (३७३) तत्कारिण्या भेदविधायिन्या ।
For Personal & Private Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |