Page Text
________________
न्यायावतार - श्लो. २९
२३१७ ३०"विरोधभीरुतया सर्वथा वस्तुग्रहणाभ्युपगमात्, प्रमाणकलिते च मानान्तरवैयादनवस्थाप्राप्तेः । अथ द्वितीयः, तथा सति सर्वं निर्विकल्पकमप्रमाणतामश्नुवीत । न च निर्णयोऽनेकान्तप्रकाशं बाधते, अपि तु ३ समर्थयते, बहिरन्तश्च तथैव तद्विजृम्भणात् ।
–૦નાયરશ્મિ – ન માનવામાં આવે, તો પછી તેનાથી સિદ્ધ અર્થને સિદ્ધ કરવા બીજા અનુમાનને લાવવો પડશે, તેના માટે ત્રીજો.. આમ અનવસ્થા દોષ આવશે. તેથી ક્ષણિકતાનો બોધ તે દર્શનથી થાય છે એવું માનવું योग्य नथी.
૦ નિર્ણય સ્વરૂપ બીજા પક્ષની અસિદ્ધતા ૦ હવે જો બીજો પક્ષ સ્વીકારવામાં આવે કે, ક્ષણિકત્વનો બોધ તે નિર્ણય = સવિકલ્પક જ્ઞાન સ્વરૂપ છે, તો પછી જેટલા પણ નિર્વિકલ્પક જ્ઞાન છે તે સર્વે અપ્રમાણપણાને પ્રાપ્ત કરશે. બૌદ્ધ દર્શનકારો પદાર્થને ક્ષણિક માને છે, પરંતુ ઉત્તરોત્તર સદશ નવા-નવા પદાર્થોની ઉત્પત્તિ દ્વારા ઠગાઈ જવાના કારણે, દશ્ય અને વિકલ્પના ઐક્યનો અધ્યવસાય થવાથી, સવિકલ્પક જ્ઞાનનો વિષય ક્ષણિકત્વ બનતું નથી. તે જ ક્ષણિકત્વને વિષય કરનાર નિર્વિકલ્પક જ્ઞાન તમારા વડે સ્વીકાર કરાયું છે, પરંતુ હમણા તમે સવિકલ્પક જ્ઞાન વડે ક્ષણમાં નાશ પામનારા, એવા પરમાણુઓ ગૃહીત થાય છે એમ સ્વીકાર્યું. તેથી નિર્વિકલ્પક જ્ઞાનનો કોઈ વિષય ન રહેવાથી તે અપ્રમાણિક થઈ જશે.
વળી આ સ્વીકૃત સવિકલ્પક જ્ઞાન, અનેકાન્તના પ્રકાશને કાંઈ રોકતું નથી ઉલટાનું અનેકાન્તના પ્રકાશની વૃદ્ધિમાં કારણરૂપ બને છે, કેમકે સવિકલ્પક જ્ઞાનમાં બાહ્ય-આત્યંતર સર્વે પદાર્થોનો પ્રતિભાસ અનેકાન્તાત્મક સ્વરૂપે જ થાય છે.
—अर्थसंप्रेक्षण__(३०६) विरोधभीरुतयेति । न ह्येकस्य वस्तुनो नीलत्वादि गृह्यते, न पुनः क्षणिकत्वादीति भावः । (३०७) अप्रमाणतामिति । सदृशापरापरविप्रलम्भेन दृश्यविकल्प्ययोरैक्याध्यवसायाद्विकल्पाः क्षणिकतां न गृह्णन्तीति तद्विषयं वस्तुबलप्रभवं निर्विकल्पमिति भवता पर्यकल्पि । यदि चाधुना निर्णयेन क्षणक्षयिणः परमाणवो गृह्यन्ते इत्यभ्युपगमः, ततो न किंचिन्निर्विकल्पकेनेति भावः । (३०८) समर्थयते इति । "अर्थ उपयाञ्चायाम्" चुरादावात्मनेपदी, यदि तु बहुषु पुस्तकेषु समर्थयतीति पाठः, तदैवं गमनिकासमर्थनं समर्थः तं करोति इन्, अनेकान्तप्रकाशस्य समर्थनां करोतीत्यर्थः । अथवा चर्च कचि एजृ भ्राजृ दीप्तौ इत्यात्मनेपदिषु पठित्वा पुनः भ्राजट भ्रासट् भ्रासृ दीप्तौ इति आत्मनेपदिषु भ्राजं पठन् अन्येषामात्मनेपदिनां धातूनामात्मनेपदं शिष्टप्रयोगानुसारेण व्यभिचरतीति दर्शयति, तेन लभति लभते, सेवति सेवते, समर्थयति समर्थयते । श्रोतारमुपलभति न प्रशंसितारम् । स्वाधीने विभवेऽप्यहो नरपति सेवन्ति किं मानिनः । इत्यादयः साधव इति स्थितम् । अथेत्यादिना प्राच्यविकल्पमेवाङ्गीकुर्वन्नाह
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |