Page Text
________________
न्यायावतार - श्लो. १२, १३
१५३ ० द्वारेणोच्यमानमनुमानमेवेति ।
१४५. "चशब्देनानेकार्थत्वाद् दर्शयति-वचनं कुतः प्रत्यक्षम् इत्याह-प्रतिभासस्य निमित्तत्वात् प्रतिपाद्यप्रत्यक्षप्रकाशहेतुत्वाद् उपचारेणोच्यत इत्यर्थः ।। १२ ।। अनुमानमाह
साध्याविनाभुवो हेतोर्वचो यत्प्रतिपादकम् ।
परार्थमनुमानं तत्पक्षादिवचनात्मकम् ।। १३ ।। १४६. हिनोति गमयति अर्थमिति हेतुः, तस्य साध्याविनाभुवः प्राङ्निरूपितस्य यद्वचः प्रतिपादकं संदर्शकं तद् अनुमानप्रकाशहेतुत्वात् परार्थमनुमानम् । तत्कीदृशमित्याह-पक्षो वक्ष्यमाणलक्षणः स आदिर्येषां हेतुदृष्टान्तोपनयनिगमनादीनां तानि तथा, तेषां वचनानि प्रतिपादका ध्वनयः, तान्येवात्मा स्वरूपं यस्य तत् पक्षादिवचनात्मकम् ।
-न्यायश्भि(१४५) सोम भूल 'च' श६ मनेार्थ डोवाथी, तेना द्वारा मेवो प्रश्नोत्तर सूयित थाय છે, કે વચન તો અચેતનસ્વરૂપ છે તો તેને પરાર્થ પ્રત્યક્ષ શી રીતે કહેવાય ? ઉત્તર – જેના માટે વચનપ્રયોગ કરાય છે, તે શ્રોતા પ્રતિપાદ્ય છે, તે શ્રોતાના પ્રત્યક્ષપ્રતિભાસનું કારણ વચન છે, તેથી વચનરૂપ કારણમાં શ્રોતાના પ્રત્યક્ષરૂપ કાર્યનો ઉપચાર કરીને, ઔપચારિક રીતે વચનનો પણ પ્રત્યક્ષરૂપે વ્યપદેશ કરવો શક્ય છે. આ પ્રમાણે પરાર્થપ્રત્યક્ષનું સ્વરૂપ બતાવ્યું.(૧૨) હવે પરાર્થાનુમાનનું સ્વરૂપ બતાવવા ગ્રંથકારશ્રી પ્રસ્તુત શ્લોકને જણાવે છે –
० पानुमान- २१३५० શ્લોકાર્થઃ- જે વચન સાધ્ય અવિનાભાવી (સાધ્ય વિના ન રહેનાર) એવા હેતુનું પ્રતિપાદક હોય, તેને પરાર્થાનુમાન કહેવાય છે અને તે પક્ષાદિવચનાત્મક છે. (૧૩)
(१४७) विवेयन:-४ साध्य३५ अर्थन ४९॥ तने हेतु' उवाय छ, मा उतु मेवो डोवो જોઈએ, કે જેનું અસ્તિત્વ સાધ્ય વિના ન જ હોય. આવા હેતુનું પ્રતિપાદક વચન, તે બીજાને અનુમાન કરાવવામાં કારણ હોવાથી ‘પરાર્થાનુમાન” કહેવાય છે. આ પરાર્થાનુમાન પક્ષ, હેતુ, દષ્ટાંત, ઉપનય અને નિગમન આદિના વચન સ્વરૂપ છે.
-शास्त्रसंलोक(118) "चशब्देनानेकार्थत्वात् दर्शयति - वचनं कुतः प्रत्यक्षमित्याह प्रतिभासस्य निमित्तत्वात्
प्रतिपाद्यप्रत्यक्षप्रकाशहेतुत्वादुपचारेणोच्यत इत्यर्थः।" -न्या.हा./ (119) "पञ्चावयवेन वाक्येन स्वनिश्चितार्थप्रतिपादनं परार्थानुमानम्।" -प्रशस्त.पृ.५७७। "पक्षहेतुवचनात्मकं
परार्थानुमानम् उपचारात् ।" -प्रमाणन. ३/२३ | "पक्षादिवचनानीति साधनम् " -न्यायमुखं। "तत्र पक्षादिवचनानि साधनम्, पक्षहेतुदृष्टान्तवचनैर्हि प्राश्निकानामप्रतीतोऽर्थः प्रतिपाद्यत इति ।" - न्यायप्रेवश।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |