Page Text
________________
૧ર૮
न्यायावतार 0 बहिरुपप्लवमानस्य ग्राह्यग्राहकाकारकालुष्यदूषितस्य प्रतिभासस्य पारमार्थिकाद्वयसंवेदनविपर्यस्तरूपत्वादभिदध्महे, बहिः प्रतिभासस्य तद्ग्राह्यार्थविचाराक्षमतयोपप्लुतरूपत्वात् ।
११५. तथा हि - अर्थोऽवयविरूपः अवयवरूपो वा स्यात्, गत्यन्तराभावात् । न तावदवयविरूपो विचारं क्षमते, अवयवविरहे अवयवित्वायोगात्, तेषु च तद्वृत्तिविकल्पानुपपत्तेः । तथा हि- तेषु असावेकदेशेन वर्तते, सामस्त्येन वा । न तावदेकदेशेन, तस्य स्वयं निरवयवत्वात | अवयववृत्तिनिमित्तमंशान्तरकल्पने तद्वृत्तावप्यंशान्तरकल्पनप्रसङ्गः, तथा चानवस्था । नापि
–૦નાયરશ્મિ – જ્યારે એ બધા જ, બાહ્ય અર્થને બતાવતા – ગ્રાહ્ય-ગ્રાહકાકારથી કલુષિત એવા જ્ઞાન, પરમાર્થથી સત્ એવા અદ્વૈતના જ્ઞાનથી વિપરીત હોવાથી ભ્રાન્ત' માનીએ છીએ. કારણ કે તે જ્ઞાનથી ગ્રાહ્ય એવો બાહ્ય અર્થ વાસ્તવિક રીતે છે જ નહીં. આમ પ્રમાણતા અને ભ્રાન્તતા વચ્ચે વિરોધ જ નથી. માટે પ્રત્યક્ષ તે પ્રમાણ હોવા છતાં, ભ્રાંત પણ હોઈ શકે છે.
૦ બાહ્ય અર્થનું નિરાકરણ – જ્ઞાનાદ્વૈતવાદી ૦ (૧૧૫) પ્રશ્નઃ- “પ્રત્યક્ષાદિ જ્ઞાન ભ્રાંત છે, કારણ કે એનો વિષયભૂત બાહ્ય અર્થ વાસ્તવિક રીતે છે જ નહીં” - આ કથનમાં બાહ્ય અર્થ છે જ નહીં - એવું તમે શી રીતે કહો છો ?
ઉત્તરઃ- આ રીતે – પ્રત્યક્ષ – અનુમાનનો વિષયભૂત જે બાહ્યાર્થ છે, તે અવયવીરૂપ છે, કે અવયવરૂપ ?
(૧) અવયવીરૂપ તો ન ઘટી શકે, કારણ કે અવયવ વિના અવયવીનું અસ્તિત્વ જ અશક્ય છે, માટે અવયવ તો માનવો જ પડશે. વળી તે અવયવી અવયવોમાં કઈ રીતે રહે છે ? એ અંગે એક પણ વિકલ્પ ઘટતો નથી. તે આ રીતે - અવયવી પોતાના અવયવોમાં “એકદેશથી રહે કે સમસ્તદેશથી ?
(1.A.) એકદેશથી તો ન માની શકાય, કારણકે અવયવી તો નિરંશ-નિરવયવ છે, એનો કોઈ એક દેશ - અંશ છે જ નહીં, કે જેથી તે અવયવોમાં રહી શકે.
અવયવીને અવયવોમાં રાખવા માટે તેના અંશોની કલ્પના કરીએ તો તેના અંશોમાં અવયવીને રાખવા ફરી બીજા અંશોની કલ્પના કરવી પડશે – એમ અનવસ્થા થશે. (1.B.) પોતાના અવયવોમાં અવયવી સામત્યેન રહે છે, એમ કહેશો તો તે પણ અયુક્ત છે,
-शास्त्रसंलोक(98) "નીનાદ્રિસુરવારિ મન્તરે પરણ્ય જ્ઞાનારિરચાનુપત્નક્ષત /" THIUવાર્તિાનં.9.રૂ૪૬) “યથા
च न सुखादिव्यतिरेकेणापरं विज्ञानं तथा नीलादिव्यतिरेकेणापि।" -प्रमाणवार्तिकालं.पृ.४०९,४५४। નીનાત્ર વ્યતિરે વિવિજ્ઞાનનીચતે " - પ્રમાવિાર્તિાનં.પૃ.૪૦૬ / “નહિ સિતાસિતારિવ્યतिरेकेणापरा ग्राहकादिता प्रतिभासमानोपलभ्यते।" -प्रमाणवार्तिकालं.पृ.३७८ | "तस्मादनादितथाभूतानुमानपरम्पराप्रवृत्तमनुमानमाश्रित्य बहिरर्थकल्पनायां ग्राह्यग्राहकसंवेदनकल्पनाप्रवृत्तेः ग्राह्यादिकल्पना। परमार्थतः संवेदनमेवाविभागमिति स्थितम् ।" प्रमाणवार्तिकालं.पृ.३९८
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |