Page Text
________________
न्यायावतार - श्लो०५ शादुभयधर्मकमिति सामान्यलक्षणसद्भावादेकाकारमपि विप्रतिपत्तिनिराकरणार्थं द्विधा भिद्यते । तद्यथा अनुमानं शाब्दं चेति । यतोऽद्यापि शब्दस्यार्थान्यथानुपपन्नत्वमेव परे न प्रतिपद्यन्ते, न चापृथक्कृतस्य तद्विविक्तं वक्तुं शक्यम्, अतो भेदेनोपन्यासः ।। ४ ।। ९९. तत्र तावदनुमानलक्षणमभिधित्सुराह -
"साध्याविनाभुनो लिङ्गात्साध्यनिश्चायकं स्मृतम् ।
अनुमानं तदभ्रान्तं प्रमाणत्वात्समक्षवत् ।। ५ ।। साध्याविनेत्यादि । इहाप्यनुमानमिति लक्ष्यनिर्देशः, तस्य प्रसिद्धतया १६ अनूद्यत्वात् ।
-०न्यायश्भिપ્રશ્નઃ- શબ્દનો અલગરૂપે કેમ ઉલ્લેખ કર્યો ?
ઉત્તરઃ- કારણ કે શબ્દ - અર્થ વચ્ચેના અવિનાભાવ (અર્થ વિના શબ્દ ન હોય - એવા) સંબંધ અંગે જ ઘણા દર્શનકારને વિપ્રતિપત્તિ છે, તેને દૂર કરવા શબ્દ સ્વરૂપનું નિર્વચન કરવું આવશ્યક છે. તેને જુદું કર્યા વિના તે કહી ન શકાય. માટે જ શબ્દનો અલગથી નિર્દેશ કર્યો છે. તેથી પરોક્ષના अनुमान भने २००६ - २ योग्य ४ छ.(४)
(૯૯) તે બે પ્રકારનું સ્વરૂપ શું? તે ગ્રંથકારશ્રી અનુક્રમે કહે છે. તેમાં અનુમાનનું સ્વરૂપ આ प्रभाए। ४२ छ -
૦ અનુમાનનું યથાર્થ લક્ષણ ૦ શ્લોકાર્થ- સાધ્ય વિના જે ન હોય, તેવા અવિનાભાવી લિંગથી જે જ્ઞાન સાધ્યનો નિશ્ચય કરે, તેને “અનુમાન' કહેવાય છે. આ અનુમાન પ્રત્યક્ષની જેમ પ્રમાણરૂપ હોવાથી અભ્રાન્ત છે. (૫)
-अर्थसंप्रेक्षण(१६८) अनूद्यत्वादिति । ननु वदेरनुपूर्वस्य नाम्नो वदः क्यप् च (सि. हे. ५-१-३५) इति क्यप्प्रत्ययो न प्राप्नोति, अनुपसर्गादित्यधिकारानुवृत्तेः, ततो व्यञ्जनान्तत्वाद् दयणि अनुवाद्यत्वादित्येव स्यात् । सत्यम्, अनुवदनमनूत्, संपदादित्वात् भावे क्विप्, ततोऽनूदि अनुवादविषये साधु इति साध्वर्थे येऽनूद्यत्वादिति ।
-शास्त्रसंलोक(73) "एकरूपमप्येतत्प्रतिपाद्यापेक्षया शाब्दमनुमानं चेति द्विविधम् ।" न्या.हा./ (74) "साधनात् साध्यविज्ञानमनुमानम्" - प्रमाणन. ३/८, प्रमाणमी. १/२/७, न्यायदी. पृ.२०, जैनतर्कभा.
पृ.१२, न्यायवि.का.१६७,तत्त्वार्थश्लो. पृ.१०७, प्रमाणप. पृ.७०.,परीक्षामुख ३/१४, प्रमालक्ष्म.२१,४५/ " लिगात् साध्याविनाभावाभिनिबोधै कलक्षणात् । लिङ्गधीरनुमानम्।" लघी. १२। "त्रिरूपाल्लिङ्गतोऽर्थदृक्-प्रमाणसमु. परि.२, न्यायप्र.पृ.७। "
लिङ्गदर्शनात्संजायमानं लैङ्गिकम्।" प्रश.भा.पृ.२०० । "अनुमानं ज्ञातसम्बन्धस्यैकदेशदर्शनादेकदेशान्तरेऽसन्निकृष्टेऽर्थे बुद्धिः" -शाबरभा.१/ १/५/ "प्रतिबन्धदृशः प्रतिबद्धज्ञानमनुमानम्" -सांख्यसू. १/१००। "अनुमानं मितेन लिंगेन अनु पश्चान्मानम् ।" न्यायवा.पृ.२८ । “सम्यगविनाभावेन परोक्षानुभवसाधनमनुमानम् ।" न्यायसा.पृ.५/
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |