Page Text
________________
न्यायावतार - श्लो०४ शब्दोऽपि यद्यविद्यमानोऽर्थे तद्ग्राहिणि ज्ञाने प्रतिभासेत, किं सूयेत ?
९०. यच्चोक्तं-स्मरणजनितशब्दसंयोजनं प्रतीक्ष्यमाणमर्थोपयोगेऽपि यद्यासीतेत्यादि यावदान्ध्यमापद्येत तत् १४७तावकपक्षेऽपि समानम् । तथाहि- स्वलक्षणविषयेन्द्रियजनिर्विकल्पकज्ञानसद्भावेऽपि न तावदिदंतयानिदंतया वार्थव्यवस्थितिः, यावद्विधिप्रतिषेधद्वारेण विकल्पयुगलकं
–૦નાયરશ્મિ - જેનઃ- તો પછી, હવે ‘અર્થમાં જે હોય તે જ જણાય એવો નિયમ ન રહ્યો, કારણ કે પરમાણુમાં ન રહેલો સ્થૂળ ઘટાદિ આકાર પણ જ્ઞાનમાં જણાય છે. તો પછી, અર્થમાં ન રહેલો શબ્દ પણ અર્થગ્રાહક જ્ઞાનમાં જણાય, તો વાંધો શું છે ? તેથી શબ્દસંસ્કૃષ્ટ પ્રત્યક્ષ હોવામાં કોઈ બાધ નથી.
(૯૦) (૨) પ્રત્યક્ષની શબ્દસંસ્કૃષ્ટતાનું નિરાકરણ કરવા, તેમ જે દોષો આપ્યા હતાં, કે “અર્થનો ઉપયોગ હોવા છતાં પણ, જો જ્ઞાન સ્મરણજન્ય શબ્દોના જોડાણની પ્રતીક્ષા કરશે તો સર્વ જગત અંધ બની જશે” - એ દોષ તો તમારા પક્ષમાં પણ આવે છે. તે આ રીતે -
સ્વલક્ષણવિષયક એવું ઈન્દ્રિયજન્ય નિર્વિકલ્પજ્ઞાન હોવા છતાં, જ્યાં સુધી “આ છે' એવો વિધિવિકલ્પ અને “આ નથી' એવો નિષેધવિકલ્પ ન થાય, ત્યાં સુધી ઈન્દ્રિયજન્ય નિર્વિકલ્પજ્ઞાન દ્વારા
આ વસ્તુ છે અને આ વસ્તુ નથી” – એમ પ્રતિનિયતરૂપે અર્થવ્યવસ્થા જ નહીં થાય, કારણ કે તમારા જ શાસ્ત્રોમાં કહેવાયું છે કે -
“પ્રત્યક્ષની પ્રમાણતા તે જ અંશ છે, કે જે અંશમાં તે (પ્રત્યક્ષ) વિકલ્પને ઉત્પન્ન કરે છે.”
આ રીતે નિર્વિકલ્પ હોવા છતાં પણ, વ્યવહાર માટે તો તે “અસત્ જેવો જ છે, એટલે વ્યવહાર માટે તે વિકલ્પની અપેક્ષા રાખતો હોવાથી, પોતે તો અસમર્થ જ છે.
તથા વિકલ્પજ્ઞાન તે જ વ્યક્તિને થાય છે, કે જેને "સંકેતકાળે ગ્રહણ કરેલા શબ્દસામાન્યનું સ્મરણ થતું હોય, પણ તે શબ્દસામાન્યના સ્મરણનું બીજ = સંસ્કાર કોનાથી જાગૃત થશે ?
બૌદ્ધઃ- અર્થવિષયક નિર્વિકલ્પદર્શનથી થશે.
જૈન- ના, એનાથી તો જાગૃતિ ન માની શકાય, કારણ કે નિર્વિકલ્પદર્શન, વિકલ્પશૂન્ય હોવાથી અર્થથી વધીને તે કોઈ શબ્દાદિ) જ્ઞાન કરતું નથી.
—अर्थसंप्रेक्षण(१४७) तावकपक्षेऽपीति । अयमत्राभिप्रायःयश्चोभयोः समो दोषः परिहारोऽपि वा समः | નૈઃ પર્યનુયોઃ ચાત્ તાનાર્થવિચાર || ૧ / રૂતિ I (રસ્તો. વા. પૃ. ૩૪૧)
૧. જે કાળે ‘આ અર્થને કહેનારો આ શબ્દ છે અથવા આ શબ્દ બોલવાથી આ અર્થ સમજાય છે' - એવો શબ્દ-અર્થ વચ્ચેનો
વા-વાચકભાવ જણાય, તે “સંકેતકાળ' કહેવાય છે. ૨. શબ્દસામાન્ય એવા પદનો ભાવ એ જણાય છે કે ઘટ વ્યક્તિઓ અનેક છે, “ઘટ' શબ્દ એક જ છે - સામાન્ય છે, પૂર્વે
જોયેલો (સંકેતકાલીન) ઘટ જુદો હતો, પણ તેનાથી જે શબ્દના સંસ્કાર પડ્યા છે તે તો સામાન્ય છે, જે બીજો ઘટ જોતાં જાગૃત થાય છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |