Page Text
________________
१००
न्यायावतार 0 पाश्चात्यं १४८नोदयते, यत्रैवांशे विकल्पं जनयति, तत्रैवास्य प्रमाणता-इति वचनात् । निर्विकल्पकरय सतोऽपि व्यवहारं प्रत्यसत्कल्पत्वात् । स च विकल्प: संकेतकालभावितमभिलापसामान्यमनुस्मरत एवोत्पत्तुमर्हति, अभिलापसामान्यस्मरणबीजं च कुतः प्रबुध्येत ? तादृशदर्शनादिति चेत्, ननु तदपि दर्शनं निर्विकल्पकत्वादर्थं नातिशेते, तत्कथं सामान्यविषयविकल्पबीजं प्रबोधयेत् ? अर्थः पुनः सामान्यव्यवसायात्मिकां बुद्धिं न जनयेदिति भवतां कदाग्रहः । तदर्थवत् तद्विषयं दर्शनं व्यवसायशून्यत्वात् नाभिलापसामान्यगोचरस्मरणबीजं प्रबोधयति , तदप्रबुद्धं न स्मरणं जनयति, अजातं स्मरणं न शब्दं योजयति, अयोजितः शब्दो नार्थं निश्चाययति, अनिश्चितोऽर्थो न व्यवहारमवतरति, अनवतीर्णो नादृष्टाद्विशिष्यते,
–૦ન્યાયરશ્મિ તો પછી જે રીતે અર્થ, દ્વાચક શબ્દનું સ્મરણ કરાવી શકતો નથી અને તેથી વ્યવસાયાત્મક જ્ઞાન ઉત્પન્ન કરાવી શકતો નથી એવી આપત્તિ તમે અમને આપી હતી), તેમ નિર્વિકલ્પ પણ વાચક શબ્દનું સ્મરણ નહીં કરાવે - તેના સંસ્કારો જાગ્રત નહીં કરે.
બૌદ્ધઃ- શબ્દ સંમરણના સંસ્કારોની જાગૃતિ, અર્થથી ન થાય, પણ નિર્વિકલ્પ દર્શનથી તો થાય
0
જૈન - આ તો તમારો કદાગ્રહ જ છે, કારણ કે તેમ નિર્વિકલ્પ પણ વિચાર શુન્ય જ છે. માટે તેનાથી પણ સંસ્કારોની જાગૃતિ અશક્ય જ છે.
આમ જો સંસ્કાર જાગૃત ન થાય તો સ્મરણ પણ ન થાય, સ્મરણ ન થાય તો શબ્દનું જોડાણ પણ ન થાય, શબ્દનું જોડાણ ન થાય તો અર્થનો નિશ્ચય પણ ન થાય, અર્થનો નિશ્ચય ન થાય તો તદ્વિષયક વ્યવહાર પણ ન થાય અને જો અર્થવિષયક વ્યવહાર નહીં થાય તો અર્થને જોવું પણ “ન જોવા જેવું
-अर्थसंप्रेक्षण(१४८) नोदयते इति । अय वयेत्यादिदण्डकधातुः, नोदयतीति पाठे तु अट पट इट किट कट इ गतौ इत्यस्य प्रयोगः । (१४९) स्मरणबीजमिति । स्मृतेः कारणत्वाद् बीजमिव बीजं संस्कारः |
- शास्त्रसंलोक(63) "अविकल्पमपि ज्ञानं विकल्पोत्पत्तिशक्तिमत् । निःशेषव्यवहाराङ्गं तद्द्वारेण भवत्यतः।।"-तत्त्वसं.श्लो.
१३०६ । "यत्रार्थे दर्शनं विकल्पवासनायाः प्रबोधकं तत्रैव तज्जनकम् ।" -प्रमेयक.पृ.३३ (64) "तस्मादयं किञ्चित्पश्यन् तत्सदृशं पूर्वं दृष्टं न स्मर्तुमर्हति तन्नामविशेषास्मरणात्, तदस्मरणन्नैव
तदभिधानं प्रतिपद्यते, तदप्रतिपत्तौ तेन तन्न योजयति तदयोजयन्नाध्यवस्यतीति न क्वचिद्विकल्पः शब्दो वेत्यविकल्पाभिधानं जगत्स्यात्।" अष्टश.,अष्टस.पृ. ११९, स्या.रत्ना.पृ.७७ । "किञ्चित्पश्यतः पूर्वानुभूततत्सदृशस्मृतिर्न स्यात् तन्नामविशेषास्मरणात्, तदस्मरणे तदभिधानाप्रतिपत्तिः, तदप्रतिपत्तौ
तेन तदयोजनम् तदयोजनात्तदनध्यवसाय इत्यविकल्पाभिधानं जगदापद्येत ।" -प्रमेयक.पृ.३८ । (65) "न चास्य विकल्पोत्पादकत्वं घटत स्वयमविकल्पकत्वात् स्वलक्षणवत्।" -प्रमेयक.पृ.३३ ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |