Page Text
________________
न्यायावतार - श्लो०१
६३० प्रमाणान्तरमिति कथयिष्यते ।
५२. अर्थापतिस्तु प्रत्यक्षादिगोचरीकृते स्फोटादिपदार्थान्यथानुपपत्त्या दहनशक्त्यादिकं पावकादेरर्थान्तरं पूर्वदर्शनगोचरात् समधिकमव्यभिचरितं परिकल्पयतीति प्रमाणतां स्वीकरोत्येव, तल्लक्षणयोगात् ।
५३. एवमन्यदपि प्रत्यक्षगोचराधिक्यसंपादकं निराकाङ्क्षतया व्यवहारकारि यत्संवेदनं तत्तत्प्रमाणमिति समर्थनीयम्, स्वपरप्रकाशिनिधित्वात्, पूर्वापरसोपानपद्धतिदर्शनोत्तरकालभावि तत्संख्यासंवेदनवत् ।
-न्यायरश्मिઅભાવે હેતુનું પણ ન હોવું, એવા અવિનાભાવ રૂ૫ સંબંધનું ગ્રહણ ન તો પ્રત્યક્ષથી થાય છે, ન तो अनुमानथा.. भेटले तेनु या प्रमiतर '6' छ. - में विस्तारथी २२ शु.
(૫૨) અગ્નિથી ફોલ્લા પડતા જોઈને, તેમાં દહનશક્તિનું જ્ઞાન થાય છે. ત્યાં, પ્રત્યક્ષથી તો અગ્નિ ફોલ્લા જ જણાય છે, દહનશક્તિ પ્રત્યક્ષનો વિષય નથી. એટલે તેને વિષય બનાવતાં અવ્યભિચારી એવાં “અર્થપત્તિ પ્રમાણની સિદ્ધિ થાય છે.
(૫૩) તાત્પર્ય - આવી રીતે જે પણ જ્ઞાનો પ્રત્યક્ષના વિષય કરતા અધિક વિષયના સંપાદક હોય અને નિરાકાંક્ષપણે વ્યવહાર કરાવતા હોય (અર્થાત્ સ્વયં પ્રવર્તક હોય) તે બધા જ જ્ઞાનો પ્રમાણ છે, કારણ કે તેઓ સ્વ-પરપ્રકાશક પણ છે અને બાધરહિત પણ છે.
જેમ પૂર્વ-અપર દર્શનથી પગથિયા (દાદરા) ને જોયા બાદ ઉત્તરકાળમાં થતું દાદરાની સંખ્યાનું જ્ઞાન, પ્રત્યક્ષથી અધિક વિષયનું સંપાદક, સ્વપરપ્રકાશક અને બાધરહિત હોવાથી પ્રમાણ છે, તેમ જ પણ પ્રમાણો પ્રત્યક્ષથી અધિક વિષયના સંપાદક હોય, બાધરહિત અને સ્વ-પરપ્રકાશક હોય, તે બધાનો પ્રમાણ રૂપે સ્વીકાર કરવો.
-अर्थसंप्रेक्षण(९२) तल्लक्षणयोगादिति । प्रमाणलक्षणोपपत्तेः ।
-शास्त्रसंलोक(34) "प्रमाणषट्कविज्ञातो यत्रार्थोऽन्यथाभवन् । अदृष्टं कल्पयेदन्यं सार्थापत्तिरुदाहता।।" -मी.श्लो.१,
प्रश.व्यो.पृ.५९०, तत्त्वार्थश्लो.पृ.२१६, सन्मति.टीका पृ. ५७८, न्यायकु.पृ.५०५। "अर्थापत्तिरपि दृष्टः श्रुतो वार्थोऽन्यथा नोपपद्यते इत्यर्थकल्पना ।" -शाबरभा. १/१/५। "विना कल्पनयाऽर्थेन दृष्टेनानुपपन्नताम् । नयति दृष्टमर्थं सार्थापत्तिस्तु कल्पना ।। दृष्टेनार्थेन दृष्टस्यार्थस्यार्थान्तरकल्पनायामसत्यामनुपपत्तिमापादयता याऽर्थान्तरकल्पना साऽर्थापत्तिः।" -प्रक.पं.पृ.११३ । "प्रमितस्यार्थस्य अर्थान्तरेण विनाऽनुपपत्तिमालोच्य तदुपपत्तये याऽर्थान्तरकल्पना साऽर्थापत्तिः।" -शास्त्रदी.पृ.२९०, नयवि.पृ.१५२, तन्त्ररह.पृ.१३, प्रभाकरवि.पृ.५३।
0
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |