Samachari Prakaran Part 01

SR No.: 005547
Original Sutra Author: N/A
Author: Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Total Pages: 296
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 6 MB

Page 206

તથાકાર સામાચારી / ગાથા : ૩૪
૧૮૭
સર્વ=અશેષ, જિનવચન યુક્તિક્ષમ છે=તર્ક સહ અર્થાત્ તર્કબદ્ધ છે, તે હેતુથી આ=જે એકના યુક્તિક્ષમ અને અયુક્તિક્ષમમાં તથાકાર કરવો અને અન્યના યુક્તિક્ષમમાં જ તથાકાર કરવો એ, વિશેષ= વિભાગ, કયો છે ? કોઈ નથી=ઉચિત નથી, એ પ્રમાણે અર્થ છે. આ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી દ્વારા પ્રત્યવસ્થાન (વિરોધ) કરાયે છતે ગ્રંથકાર ગાથામાં સમાધાનને કહે છે. કહેવાય છે=અહીં ઉત્તર અપાય છે –
આજ્ઞાગ્રાહ્ય અર્થને પ્રીત્ય=આશ્રયીને, આ વિશેષ અર્થાત્ કારણથી (ગીતાર્થના) અયુક્તિક્ષમમાં પણ તથાકાર કરવો એ વિશેષ છે. ‘કૃતિ’ શબ્દ તદ્ અર્થમાં છે. તેથી ‘યં વિશેષઃ’ એ અર્થ પ્રાપ્ત થાય છે.
* ‘અયં’ ટીકામાં‘અયં’ શબ્દ છે, તેનો જ અર્થવવેસ્ય . વેતિ સુધી કહેલ છે. ત્યાં‘રૂતિ’ શબ્દફ્તર્ અર્થમાં છે. * ‘ઞયુત્તિક્ષમેઽપિ’ અહીં ‘પિ’ થી યુક્તિક્ષમનો સમુચ્ચય કરવો.
ઉત્થાન :
અહીં પ્રશ્ન થાય કે, આજ્ઞાગ્રાહ્યને આશ્રયીને આ વિશેષ છે એમ પૂર્વે કહ્યું તો વિચારકને થાય કે, શું પ્રવચનના પદાર્થો યુક્તિગ્રાહ્ય નથી ? તેથી કહે છે –
ટીકાર્ય :
द्वये खलु
विशेषावकाशात् ।
ખરેખર પ્રવચનમાં બે અર્થો છે : યુક્તિગ્રાહ્ય અને આજ્ઞાગ્રાહ્ય. ત્યાં=પ્રવચનના અર્થમાં, યુક્તિગ્રાહ્ય યુક્તિપૂર્વક જનિરૂપણ કરવા જોઈએ અને આજ્ઞાગ્રાહ્ય અન્યથા જ=યુક્તિથી અન્યથા જ= આજ્ઞાથી જ, નિરૂપણ કરવા જોઈએ. અન્યથા કહેનારને=યુક્તિગ્રાહ્યને આજ્ઞાથી અને આજ્ઞાગ્રાહ્યને યુક્તિથી કહેનારને, અર્થકથનની આશાતના છે. તેમાં ‘ૐ ઘ’ થી પંચવસ્તુ ગ્રંથના ૯૯૪મા શ્લોકની સાક્ષી આપે છે
=
“આ આજ્ઞાગ્રાહ્ય અર્થ=આગમનો અર્થ, આજ્ઞાથી જ કહેવો જોઈએ, દાર્ણાન્તિક અર્થ દૃષ્ટાંતથી કહેવો જોઈએ. (આ) કથનવિધિ છે, ઈતરથા વિરાધના છે—વિપરીત કહે તો વિરાધના છે.”
‘રૂતિ’ પંચવસ્તુના ઉદ્ધરણની સમાપ્તિમાં છે.
‘ઉપનક્ષમાં ઘેવું’ અને આ આજ્ઞાગ્રાહ્ય અર્થો આજ્ઞાથી કહેવા જોઈએ એ, ઉપલક્ષણ છે=યુક્તિક્ષમ પદાર્થમાં ક્યારેક આજ્ઞાથી કથન કરવું તેનું ઉપલક્ષણ છે; કેમ કે યુક્તિક્ષમ પદાર્થમાં પણ યુક્તિની અનવતારદશામાં વિશેષનો અવકાશ છે=યુક્તિક્ષમ પદાર્થને પણ તે વખતે આજ્ઞાગ્રાહ્ય બતાવવો તે રૂપ વિશેષનો અવકાશ છે.
નોંધ :- પંચવસ્તુના અહીં આપેલ ઉદ્ધરણમાં ‘વિદ્યુતિ ૩’ ના સ્થાને પંચવસ્તુ ગ્રંથ પ્રમાણે ‘વિદંતિય’ શબ્દ છે. તેનો અર્થ ટીકામાં દાáન્તિક કરેલ છે. તેથી તે પ્રમાણે અમે અર્થ કરેલ છે.