Samachari Prakaran Part 01

SR No.: 005547
Original Sutra Author: N/A
Author: Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Total Pages: 296
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 6 MB

Page 155

૧૩૬
ટીકાર્થ ઃ
शक्तिमत् ન ક્ષતિઃ, શક્તિવાળું પદ છે, એ પ્રમાણે સ્વીકારમાં વળી ક્ષતિ તથી=મિચ્છા મિ દુક્કડમ્ શબ્દપ્રયોગના પ્રત્યેક અક્ષર તે તે અર્થબોધ કરાવવાની શક્તિવાળા હોવાથી દરેક અક્ષરને પદરૂપે સ્વીકારવામાં ક્ષતિ નથી.
*****
મિથ્યાકાર સામાચારી / ગાથા : ૨૬
ઉત્થાન :
અહીં પ્રશ્ન થાય કે ‘મિચ્છા મિ દુક્કડમ્’ શબ્દપ્રયોગના પ્રત્યેક અક્ષરમાં શક્તિ છે, તે વાત પ્રસિદ્ધ નથી. તેથી દરેક અક્ષ૨માં અર્થબોધ કરાવવાની શક્તિ છે, તેમ કઈ રીતે સ્વીકારી શકાય ? તેથી કહે છે –
ટીકાર્થ
अभिप्राय
નપાયાત્, અભિપ્રાય વિશેષરૂપ અથવા અર્થાન્તરરૂપ એવી તેણીનો-શક્તિનો, વર્ણમાત્રમાં પણ=‘મિચ્છા મિ દુક્કડમ્' શબ્દપ્રયોગના પ્રત્યેક વર્ણમાત્રમાં પણ, અનપાય છે=પ્રત્યેક વર્ણમાત્રમાં પણ તેવા પ્રકારની શક્તિનો અભાવ નથી.
* ‘વર્ણમાત્રેડપ્થનવાયાત્’ અહીં ‘પિ’ થી સમુદાયનો સમુચ્ચય છે.
ભાવાર્થ :
ગ્રંથકાર પૂર્વપક્ષીને કહે છે : તારા મતે આ પ્રમાણે થઈ શકે કે, શાબ્દબોધ પ્રત્યે પદજ્ઞાન જ હેતુ છે, તેથી ‘મિચ્છા મિ દુક્કડમ્' વાક્યપ્રયોગમાં વર્તતા પ્રત્યેક અક્ષરથી અર્થની ઉપસ્થિતિ થઈ શકે નહિ; કેમ કે મિચ્છા મિ દુક્કડમૂના પ્રત્યેક અક્ષર પદ નથી, પરંતુ પદના અવયવ છે.
આશય એ છે કે, ‘મિચ્છા મિ દુક્કડમ્’માં ‘મિચ્છા’, ‘મિ’ અને ‘દુક્કડમ્’ એ ત્રણ પદો છે અને જે વ્યક્તિને આ ત્રણે પદોનું જ્ઞાન હોય તેને ‘મિચ્છા મિ દુક્કડમ્’ પ્રયોગથી “મારું પાપ મિથ્યા થાઓ,” એ પ્રકારનો શાબ્દબોધ થાય છે. પરંતુ આ ત્રણે પદોના જે અક્ષરો છે, તે પદો નથી. તેથી અપદરૂપ એવા અક્ષરોથી અર્થની ઉપસ્થિતિ થઈ શકે નહિ.
આ પ્રકારના પૂર્વપક્ષીના મતને સામે રાખીને ગ્રંથકાર કહે છે કે, તારે એમ ન કહેવું; કેમ કે એક વર્ણરૂપ પણ પદ દેખાય છે. માટે ‘વર્ણનો સમુદાય તે પદ’ એવા નિયમનો અભાવ છે. ગ્રંથકારનો આશય એ છે કે, બે-ત્રણ અક્ષરોનો સમુદાય હોય એ જ પદ કહેવાય એવો નિયમ નથી, પરંતુ એક વર્ણ પણ પદરૂપ હોય છે. જેમ ‘ખ’ એ પ્રકારનો એક વર્ણ પણ ‘આકાશ’રૂપ અર્થનો બોધ કરાવે છે. તેથી ‘મિચ્છા મિ દુક્કડમ્' શબ્દપ્રયોગમાં વર્તતા દરેક અક્ષર પદરૂપ છે. માટે તે અક્ષરોથી અર્થની ઉપસ્થિતિ થઈ શકે છે.
અહીં પૂર્વપક્ષી કહે: ‘ખ’ એ પ્રકારનો એક અક્ષર શબ્દરૂપે પ્રસિદ્ધ છે, તેથી એક અક્ષ૨વાળું પદ અમે પણ સ્વીકારીએ છીએ, તોપણ ‘મિચ્છા મિ દુક્કડમ્'માં વર્તતા પ્રત્યેક અક્ષર પદરૂપ પ્રસિદ્ધ નથી, પરંતુ ‘મિચ્છા’ ‘મિ’ અને ‘દુક્કડમ્’ એ ત્રણ પદો પ્રસિદ્ધ છે. માટે ‘મિચ્છા મિ દુક્કડમ્'ના પ્રત્યેક અક્ષરને પદ કહી