________________
- ૬૮
0 ચરમપરિવર્તવિંશિકા | વિંશતિવિંશિકા શબ્દશઃ વિવેચન સુધીનો થયેલ હોય છે, કે જેથી ચરમપુદ્ગલપરાવમાં જીવ મોક્ષ સાધવા માટે યોગ્ય ભૂમિકાને પ્રાપ્ત કરે. પરંતુ દરેક ભવ્ય જીવનો ચરમપુદગલપરાવર્તકાળ એક સાથે જ પ્રાપ્ત થતી નથી, કારણ કે દરેક જીવની સહજમલના હાસની ગતિમાં તરતમતા હોય છે, જેમ કે
ઈ જે જીવો અનંત પુદ્ગલપરાવર્ત પહેલાં મોક્ષમાં ગયા તેઓનો સહજમલનો હાસ પ્રતિ પુદ્ગલપરાવર્તમાં અનાદિથી જ અધિક માત્રામાં થતો હતો,
જે જીવો વર્તમાનમાં મોક્ષે જાય છે તેઓનો સહજમલનો હ્રાસ પ્રતિ પુદ્ગલપરાવર્ત પૂર્વના જીવો કરતાં અલ્પ માત્રામાં થતો હતો અને
અનંત પુદ્ગલપરાવર્ત પછી જે જીવો મોક્ષે જવાના છે, તેઓના સહજમલનો હૃાસ અનાદિથી પ્રતિ પુદ્ગલપરાવર્તમાં થાય તો છે જ, પરંતુ બીજા પ્રકારના જીવો કરતાં પણ મંદ માત્રાથી તેમના સહજમલનો હ્રાસ થાય છે.
તેનાથી એ પ્રાપ્ત થાય છે કે, દરેક ભવ્ય જીવમાં રહેલું ભવ્યત્વ, પ્રતિ પુદ્ગલપરાવર્તમાં સહજમલના અંશે અંશે ક્ષયરૂપ કાર્ય કરે છે. તેથી આ સહજમલનો ક્ષય એ ભવ્યત્વનું કાર્ય છે, અને કાર્યની કારણરૂપે વિવક્ષા કરીને સહજમલનો ક્ષય તે ભવ્યત્વ છે એમ કહેલ છે. અહીં વિશેષ બહુશ્રુત વિચારે.
આ વિષયમાં વિશેષ એ છે કે, દરેક કાર્ય પાંચ કારણોથી જ થાય છે. તેથી પ્રતિ પુદ્ગલપરાવર્તમાં જે સહજમલનો હ્રાસ થાય છે તે જીવના પ્રયત્નથી જ થાય છે, આમ છતાં ત્યાં કાળની પ્રધાનતા છે.
અહીં ‘સહજમલ” શબ્દથી સંસારી જીવોમાં અનાદિકાળથી રહેલી રાગ-દ્વેષમોહની પરિણતિ સમજવાની છે. જો કે આ રાગાદિની પરિણતિ એકેન્દ્રિયાદિના ભવોમાં ચેતના અતિ અલ્પ હોવાને કારણે અતિ મંદદેખાય છે, તો પણ દૂર દૂર પુદ્ગલપરાવર્તમાં રાગાદિની પરિણતિ અનુબંધ શક્તિથી અધિક અધિક હોય છે. તે જ રાગાદિની પરિણતિ ચરમપુદ્ગલપરાવર્તમાં પૂર્વના પરાવર્ત કરતાં અલ્પ હોય છે. આમ છતાં, પંચેન્દ્રિયાદિના ભવોમાં વિશેષ બાહ્ય સામગ્રી હોવાથી વ્યક્તરૂપે તે અધિક દેખાય છે, પણ તે માત્રાથી અધિક હોય છે અનુબંધ શક્તિથી નહીં. વળી ચરમપુદ્ગલપરાવર્તકાળમાં મિથ્યાત્વ અવસ્થામાં અનંત અનુબંધ શક્તિવાળી રાગાદિની પરિણતિ હોય છે, તો પણ અહીં પૂર્વના પગલપરાવર્ત કરતાં અનુબંધશક્તિ ઓછી હોય છે. તેથી ચરમપુદ્ગલપરાવર્તમાં ભવ્યત્વને કારણે જ અન્ય પુદ્ગલપરાવર્તમાં વર્તતી તીવ્ર રાગાદિની અનુબંધશક્તિનો હ્રાસ થાય છે. તેના કારણે જ હવે જીવ ઉત્કૃષ્ટથી પણ એક પુદ્ગલપરાવર્તકાળ જ સંસારમાં રહે છે.ll૪-૬II
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org