________________
નવતત્વ પ્રકરણ | ગાથા-૩-૪
વળી, સર્વ સંસારી જીવો ત્રસ અને સ્થાવર એમ બે પ્રકારના છે, તે અપેક્ષાએ સર્વ સંસારી જીવોનો બે પ્રકારમાં સંગ્રહ થાય છે.
વળી, સર્વ સંસારી જીવો સ્ત્રીવેદ, પુરુષવેદ અને નપુંસકવેદ એ ત્રણમાંથી કોઈક અવસ્થામાં હોય છે. તે અપેક્ષાએ સર્વ સંસારી જીવોનો આ ત્રણ પ્રકારમાં સંગ્રહ થાય છે. વળી, સર્વ સંસારી જીવો ચાર ગતિના ભેદથી ચાર પ્રકારના છે. વળી, સર્વ સંસારી જીવો એક, બે આદિ ઇન્દ્રિયના ભેદથી પાંચ પ્રકારના છે. વળી, સર્વ સંસારી જીવો પૃથ્વીકાય આદિ છ કાયના ભેદથી છ પ્રકારના છે.
અહીં સામાન્યથી એક પ્રકાર, બે પ્રકાર આદિથી છ પ્રકારના જીવના ભેદો બતાવ્યા. તે રીતે સંસારી જીવોના અનેક પ્રકારે પણ ભેદો પડી શકે છે. આ સર્વ જીવોના ભેદનું પરિજ્ઞાન જીવરક્ષા માટે ઉપયોગી છે, તેમ સંસારી જીવોની કર્મકૃત વિડંબનાનું પરિભાવન કરવા માટે પણ ઉપયોગી છે. સર્વ સંસારી જીવોનું આ પ્રકારનું સ્વરૂપ જણાય તો સંસારના પરિભ્રમણથી વિમુખભાવ થાય અને સર્વ કર્મરહિત આત્માની અવસ્થાને પ્રગટ કરવાનો દઢ પરિણામ થાય. તે માટે નવતત્ત્વમાં જીવના ભેદોનું વર્ણન કરેલ છે. llal અવતરણિકા :
ગાથા-રમાં નવતત્વમાં દરેક તત્વના કેટલા ભેદ છે, તેની સંખ્યા બતાવી. તેમાં જીવતત્વના ચોદ ભેદ બતાવ્યાં. આમ છતાં જીવતત્વના ચૌદ જ ભેદ છે ? અધિક કે ભૂત ભેદ નથી ? એમ કોઈને ભ્રમ થાય, તેના નિવારણ માટે જીવતત્ત્વના અનેક રીતે પણ ભેદ પડી શકે છે, તે ગાથા-૩માં બતાવ્યું. હવે જીવતત્વના ચૌદ ભેદ કઈ રીતે પડે છે, તે બતાવે છે – ગાથા :
एगिदिय सुहुमियरा, सनियर पणिंदिया य सबितिचउ । अपज्जत्ता पज्जत्ता, कमेण चउदस जियट्ठाणा ।।४।।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
