Page Text
________________
सिद्धान्तलेशसङ्ग्रहः
२७२
વિના ‘રામરામ', મન્મથમન્મથ इत्यादिशब्दतात्पर्यगोचरनियन्तृत्वभूयोविषयत्वाल्पविषयात्वादिरूपोत्कर्षापकर्षासम्भवात्,
सौन्दर्यादीनामिव
विधान्तरेण तत्सम्भवेऽपि प्रपञ्चस्य ब्रह्मज्ञानबाध्यत्व श्रुत्यन्तरै कार्थ्यांद् उadोत्कर्षापकर्षे एव पर्यवसानाच्च प्रत्यक्षग्राह्यं घटादिसत्यत्वं यावद्द्ब्रह्मज्ञानमबाध्यत्वरूपमिति न मिध्यात्वश्रुतिविरोध इत्याहुः ।
'
(
જ્યારે ખીજા કહે છે કે અખાયવરૂપ સત્યત્વ પ્રત્યક્ષથી ગ્રાહ્ય હોય તે પણ ‘પ્રાણા સત્ય છે, તેમનુ આ (આત્મા, બ્રહ્મ) સત્ય છે' ( બૃહદ્. ઉપ ૨.૧૨૦, ૨.૩૬) એ શ્રુતિથી પ્રધાનભૂત પ્રાણના ગ્રહણથી ઉપલક્ષિત થયેલા સમગ્ર પ્રપંચના અને બ્રહ્મના સત્યના અપકર્ષ અને ઉત્કષની પ્રતીતિ થાય છે; અને અખાય રૂપ સત્યત્વમાં સવ`દા જ અખાધ્યુ હતુ. અને કેટલાક કાળ માટે અખાધ્ય હેવુ એ પ્રકારના ઉત્કર્ષ અને અપકષ સિવાય ‘રાજાના રાજ,’ • કામદેવના કામદેવ’ ઇત્યાદિ શબ્દના તાપના વિષયભૂત નિયતૃત્વ, સૌ ય વગેરેમાં અધિકવિષયતા અને અપવિષયતા આદિ રૂપ ઉત્કર્ષ અને અપકષ તેવા અહી સભવે નહિ; ( અને ) ખીજી રીતે તે સ ંભવે તે પણ પ્રપંચમાં બ્રહ્મજ્ઞાન ી ખાધ્યત્વનું પ્રતિપાદન કરનારી અન્ય શ્રુતિ સાથે સૈકાથ્ય (એકા'તા) હાવાથી ઉપર કહેલા ઉત્કર્ષ અને અપક માં જ એ પયવસાન પામે છે. (આ બધાંને કારણે પ્રત્યક્ષથી ગ્રહ્ય ઘટાદિનું સત્યત્વ બ્રહ્મજ્ઞાન થાય ત્યાં સુધી અખાધ્યત્વરૂપ છે તેથી તેના) (મથ્યાત્વ અ ંગેની શ્રુતિ સાથે કોઈ વિરોધ નથી.
વિવરણ : બીજા ચિંતકો અબાધ્યાત્મરૂપ જ સત્ત્વ પ્રત્યક્ષનો વિષય છે એમ માનીને પશુ (મિથ્યા વપ્રતિપાલ્ક) શ્રુતિ અને પયક્ષ પ્રમાણુનો કોઈ વિરોધ નથી એમ કહે છે : ત્રણેય કાળમાં અખાધ્યવરૂપ સત્ત્વ મિથ્યાત્વવિરોધી છે અને એવું સત્ત્વ બ્રહ્મનું જ છે; જ્યારે પ્રપંચનું સત્ત્વ તો બ્રહ્મજ્ઞાન થાય ત્યાં સુધી અબાધ્યત્વરૂપ છે અને આ સત્ત્વ મિથ્યાત્વનું વિરોધી નથી તેથી શ્રુતિ અને પ્રત્યક્ષના કોઈ વિરોધ નથી. પ્રપંચ અને બ્રહ્મના સત્ત્વમાં વિલક્ષણુતા છે એ બતાવવા માટે પ્રમાણુ રજૂ કર્યું છે શ્રુતિમાં કહ્યું છે કે પ્રાણા સત્ય છે અને પરમાત્મા તેમનુ સત્ય છે. અહીં પ્રાણુથી સમગ્ર પ્રચ લક્ષણાથી સમજવાના છે (જેમ ‘ક્રાગડાથી દહી બચાવેા'થી બધાં પક્ષીથી દહી બચાવે। એમ સમજવાનુ છે, કાગડા એ તે માત્ર ઉપલક્ષણ છે). પરમાત્મા પ્રાણાનું પણ સત્ત્વ છે અર્થાત્ તેમની અપેક્ષાએ વધારે સત્ય છે ઉત્કૃષ્ટ પ્રકારનું સત્ય છે. આમ શ્રુતિમાં કહ્યું છે કે પ્રપંચનું સત્યત્વ નિકૃષ્ટ છે, બ્રહ્મનું સત્યત્વ ઉત્કૃષ્ટ છે,
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005539 |
| Book Title | Siddhantalesa Sangraha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Esther A Solomon |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1990 |
| Total Pages | 624 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |