________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता मेव । तथाहि-तन्नैरन्तर्यावस्थानमेव तेषां तथास्वभावतया कथञ्चिदपृथग्भूततथाविधैकपरिणामवत् तत्समूहः । तदेव च द्रव्यम्, तेषामेव तत्त्वात् तत्समानधर्मत्वात् तथा तथा तद्रवणात् तद्भावाव्ययत्वात् ।(५८) स्यादेतत् तेषां तथास्वभावतयेति कोऽर्थः ? उच्यते
... ... . व्याख्या ....................... दितपरमाणुसमाश्रयणे सति । किमित्याह-निरवकाशमेव । तद्भावनायैवाह-तथाहीत्यादि । तथाहीत्युपप्रदर्शने । तन्नैरन्तर्यावस्थानमेव तस्य-अधिकृताणोनॆरन्तर्येण-सर्वतोऽवस्थानं नैरन्तर्यावस्थानमेतदेव । तेषाम्-अणूनां तथास्वभावतया कारणेन कथञ्चित्-केनचित् प्रकारेण अपृथग्भूतश्चासौ तथाविधैकपरिणामश्चेति समासः भूतः-अपरिकल्पितः सोऽस्यास्तीति तद्वत् नैरन्तर्यमेव तत्समूहः-अणुसमूहः । तदेव च-तन्नैरन्तर्यमेव द्रव्यम् । कुत इत्याह-तेषामेवअणूनां तत्त्वात्-तद्भावत्वात्, तत्त्वं च तत्समानधर्मत्वात्-परमाणुसमानधर्मत्वाद् द्रव्यस्य तथा तथा-तेन तेन चित्रसंस्थानरूपेण तद्रवणात् तेषामेव-परमाणूनां द्रवणात्-गमनात्, द्रवणं च तद्भावाव्ययत्वात्-विशिष्टपरमाणुभावाव्ययत्वेन । तदेव च द्रव्यमिति वर्तते । स्यादेतदित्यादि । स्यादेतत् तेषाम्-अणूनां तथास्वभावतयेति कोऽर्थः ? एतदाशङ्क्याह-उच्यते
....... मनेतिरश्मि .... પરમાણુઓની નિરવયવતાનો વિરોધ થશે..” - ઇત્યાદિ તે બધું કથન અયુક્ત છે, કારણ કે અમે ઉપર બતાવેલ પરમાણુને સ્વીકારવામાં તો પૂર્વોક્ત એકે દોષોનો અવકાશ નથી...
બૌદ્ધ : શી રીતે જરા બતાવશો ?
સ્યાદ્વાદી: જુઓ તે પરમાણુઓનું તથાસ્વભાવે, પરમાણુથી કથંચિત્ અપૃથભૂત એવા એકત્વપરિણામવાળું નૈરન્તર્યાવસ્થાન એ જ સમૂહ છે... અને એ નિરંતર અવસ્થાનને જ દ્રવ્ય” उडेवाय छे...
પ્રશ્નઃ તે નૈરંતર્યને દ્રવ્ય કહેવાનું કારણ શું?
ઉત્તર : કારણ એ કે તે સમૂહનો ધર્મ પરમાણુ જેવો જ હોય છે, પરમાણુ પાર્થિવ તો સમૂહ પણ पार्थिव... भेटले ते नैरन्तय अवस्थान३५ ५२माशुन। समूडने 'द्रव्य' डेवु व्या४षी छ...
वणी, मी व्युत्पत्ति अर्थ ५९। घटेछ - द्रवति गच्छति तान् तान् पर्यायान् इति द्रव्यम् - पोतानी સત્તા અવિશ્રુત રાખી, તે તે પર્યાયોને પામવું તે દ્રવ્ય કહેવાય – આ વ્યુત્પત્તિ પ્રસ્તુતમાં જોઈએ –
તે પરમાણુઓનું ઘટાદિ અલગ અલગ સંસ્થાનરૂપે દ્રવણ=ગમન થાય છે અને તે ઘટાદિ પર્યાયોમાં ગમન થવા છતાં પણ, પરમાણુઓનું પોતાનું અસ્તિત્વ તો અવ્યય=અખંડ જ રહે છે... એટલે દ્રવ્યનો વ્યુત્પત્તિઅર્થ પણ પ્રસ્તુતમાં યથાર્થપણે ઘટતો હોવાથી, તે નૈરંતર્યને દ્રવ્ય કહેવામાં કોઈ क्षति नथी....
(५८) बौद्ध : तमे 5j , ५२भाशुभोनो तथास्वभावे मेऽत्वरिम थाय... तो मी १. 'पृथग्भूतं तथा०' इति ग-पाठोऽशुद्धः। २. 'तत्परिभावना' इति ड-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org