________________
....
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
९००
-ON तत्त्वम्, अतिप्रसङ्गात्, नभसोऽपि मूर्त्ततापत्तेः, भिन्नतद्धर्मयोगात् सर्वगतत्वादिति ॥
.... व्याख्या ...... सम्बन्धः? । तत्स्वरूपानापत्तौ वा-मूर्त्तत्वस्वरूपानापत्तौ वा द्रव्यस्यामूर्तस्य तत्त्वं-मूर्त्तत्वं? कथं च न स्यादित्याह-अतिप्रसङ्गात् । एनमेवाह-नभसोऽपि-आकाशस्यापि मूर्त्ततापत्तेः । आपत्तिश्च भिन्नतद्धर्मयोगाद् भिन्नेन-स्वरूपतस्तद्धर्मेण मूर्त्तत्त्वाख्येन योगात् । योगश्च सर्वगतत्वात् नभस इति । 'असर्वगतद्रव्यपरिमाणं मूर्तिः' इति यद्यप्येतन्न तद्गुण इष्यते तथापि गुण-गुणिनोर्थेदाविशेषादुक्तापत्तिरनिवार्येति भावनीयम् ।।
....... मनेतिरश्मि .. (અને પછી તો મૂર્તત્વના સંબંધ વિના, તે આધારદ્રવ્ય મૂર્તરૂપ શી રીતે સાબિત થશે?).
(४७) वैशेषि: ते माघार द्रव्यने भूतस्प३५ न मानवामi, शुं तेनी - भूतत्वना योगथी - મૂર્તતા ન ઘટી શકે ?
સ્યાદ્વાદીઃ ના, બિલકુલ નહીં, કારણ કે તેમ માનવામાં અતિપ્રસંગ એ આવશે કે, આકાશને પણ મૂર્ત માનવો પડશે, કારણ કે આકાશ તો સર્વગત હોવાથી, બધે જ તેનો સંબંધ છે... એટલે સ્વરૂપથી ભિન્ન એવા મૂર્તત્વ ધર્મ સાથે પણ તેનો સંબંધ હોવાનો જ... ફલતઃ મૂર્તત્વના યોગથી આકાશને પણ મૂર્ત માનવાનો પ્રસંગ આવશે જ...
પ્રશ્નઃ પણ આકાશમાં મૂર્તત્વનો સંબંધ જ નથી. ઉત્તર : કેમ ન હોય? આકાશ સર્વગત હોવાથી, તેનો સર્વ વસ્તુ સાથે સંબંધ છે જ. પ્રશ્ન : પણ અમે અસર્વગતમાં જ મૂત્ર માનીએ છીએ.
ઉત્તરઃ તેવું માની શકાય નહીં, કારણ કે જેમ અસર્વગતથી મૂર્તત્વ ભિન્ન છે, તેમ સર્વગતથી ५९... तेभ ओतावत नथी.... मेट बनेमा मानj ५3.
એ રીતે તો તે એકાંતભિન્ન આકાશનો પણ ગુણ બનવાથી, આકાશને પણ મૂર્ત માનવાની मापत्ति भावशे... सा२ मे 3, द्रव्यने ३५हिसात्म न मानवामi, तेना भूर्तता ५९। संगत नथा...
... विवरणम् .. 25. असर्वगतद्रव्यपरिमाणं मूर्तिरिति यद्यप्येतन्न तद्गुण इष्यते तथापि गुण-गुणिनोर्भेदाविशेषादुक्तापत्तिरनिवार्येति भावनीयमिति । असर्वगतद्रव्यपरिमाणं मूर्तिरिति कृत्वा यद्यप्येतत्-मूर्तत्वं न तद्गुण:नैवाकाशगुण इष्यते, तथापि गुण-गुणिनो:-मूर्तत्वद्रव्याख्ययोर्भेदस्याविशेषात् कारणादुक्तस्य-आकाशस्यापि मूर्त्ततापत्तिरिति । एवं लक्षणस्यार्थस्यापत्तिरनिवार्या स्यात् । अयमत्र परमार्थ:-यद्यप्याकाशस्य सम्बन्धी गुणो नेष्यते मूर्त्तत्वं 'असर्वगतद्रव्यपरिमाणं मूर्तिः' इति वचनात्, तथापि यथाविवक्षितद्रव्यादेकान्तेन भिन्नमपि मूर्त्तत्वं तद्गुण इष्यते, एवं किमिति नाकाशस्यापि, भेदाविशेषादिति ? ॥
...............................
१. 'मूर्तत्वापत्तेः' इति ङ-पाठः। २. 'भावनीय असर्व०' इति च-पाठः। ३. 'भेदविशेषात्' इति क-पाठः । ४. 'पत्तेरिति' इति च-पाठः। ५. 'गुणोऽपेष्यते' इति क-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org