Page Text
________________
अधिकार: )
व्याख्या - विवरण - विवेचनसमन्विता
८९८ ->
धर्माणां तेन ? (४५) तद्द्रव्यमेवेति चेत्, किं तदरूपाद्यात्मकं यदतदाभया धिया गम्यते ? द्रव्यधीगम्यमिति चेत्, काऽसावरूपाद्याभा ? कथं वा मूर्त्त स्वतोऽरूपादि ?
♦વ્યાછા ફૂ
रूपादीनां तेन-आधारेण ? तद्द्रव्यमेव इति चेत्-रूपादिसम्बन्धि द्रव्यमेवेति चेदाधारः । एतदाशङ्कयाह-किं तत्-द्रव्यमरूपाद्यात्मकं यदतदाभयाअरूपाद्याकारया धिया - बुद्ध्या ... અનેકાંતરશ્મિ ૨.
(ભાવ એ કે, રૂપાદિ અનાત્મક એવા કોઈ આધારભૂત દ્રવ્યનું અસ્તિત્વ જ અસંગત છે.)
બીજી વાત, તમારા મતે તો રૂપાદિ બધા ગુણો અમૂર્ત મનાય છે, કારણ કે “અસર્વગત એવા દ્રવ્યનું પરિમાણ તે મૂર્ત કહેવાય’’ – એ વચન પ્રમાણે તો, પરિમાણરૂપ ગુણવાન્ દ્રવ્ય જ મૂર્ત તરીકે ગણાય છે... હવે ગુણોને તો તમે નિર્ગુણ=ગુણરહિત માનો છો, તો પછી પરિમાણરૂપ ગુણ રૂપાદિ ગુણોમાં શી રીતે રહી શકે ? ફલતઃ પરિમાણરૂપ મૂર્ત્તત્વ તેઓમાં ન ઘટવાથી, તેઓને અમૂર્ત માનવા પડશે...
એ રીતે જો તેઓ અમૂર્ત હશે, તો તો તેઓ અપતનધર્મી જ હોવાના... (કારણ કે મૂર્ત જ પતનશીલ છે) તો આવા રૂપાદિઓનો આધાર માનવાની જરૂર શી ? (આશય એ કે, જો કોઈ વસ્તુ પતનસ્વભાવી હોય, તો તેના પતનને અટકાવવા આધારની જરૂર પડે. પણ રૂપાદિ તો અપતનસ્વભાવી છે, તો તેને આધારની જરૂર શું ?) આ વિશે કહ્યું છે –
“જળાદિ દ્રવ્યોના યથાતથા ગમનને અટકાવનાર ઘટાદિરૂપ આધાર હોઈ શકે, પણ જે ગુણ - સામાન્ય-કર્મ અગતિવાળા છે - અર્થાત્ કશે ગમન જ નથી કરતાં – તેઓના આધારો માનવાથી શું ?’’ (પ્રમાણવાર્તિક - ૧/૭૦)
(૪૫) વૈશેષિક : રૂપાદિ સાથે સંબંધ પામનારા દ્રવ્યને જ, રૂપાદિના આધાર તરીકે માની લઈએ
તો ?
સ્યાદ્વાદી : જુઓ, પહેલા તો આધારદ્રવ્યની સ્પષ્ટતા કરો. તમે આધારદ્રવ્યને રૂપાદિ સાથે સંબંધ પામનારો કહો છો, રૂપાદિ આત્મક નહીં (એટલે કે દ્રવ્યને તો તમે અરૂપાદિ આત્મક જ માનો છો...)
પણ શું એવું કોઈ અરૂપાદિ આત્મક દ્રવ્ય છે ? કે જે અરૂપાદિ આકારવાળી બુદ્ધિથી જણાતું * વિવરામ્ .
येऽमी रूपादयो गुणास्ते सर्वेऽप्यमूर्त्ता एव, यतः 'असर्वगतद्रव्यपरिमाणं मूर्त्तिः' इति वचनान्मूर्त्तिः परिमाणलक्षणो गुण एव, अतः कथं रूपादिषु गुणेषु वर्तते, निर्गुणत्वाद् गुणानाम् ? ततोऽमूर्त्ततयाऽपतनधर्माणां सतां रूपादीनां किमाधारकल्पनया ? यदुक्तम्
PP
" स्यादाधारो जलादीनां गमनप्रतिबन्धकः ।
अगतीनां किमाधारैर्गुणसामान्यकर्मणाम् ? ||" इति ॥
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005535 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |