________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
८६८
-OX नियता वाऽजनयन्तो न तद्धतव इति कुतो वा तज्जनकत्वमिति परिभावना । दूषणान्तरमाह
... मनेतिरश्मि *.. (આ રીતે અવયવોનું જ અવયવીરૂપે પરિણમન માનવામાં તો, અવયવોથી અવયવીનો એકાંતભેદ घटी शशे नही... ५९) तमे तो सवयवाने मिन्न३५ वीरो छो... भेटले हो ॥२५ोर्नु पर्य३५ ५२मन मानशो, तो तमा२। सम्युमनी प्रओ५ थशे...
પ્રશ્ન : પણ એ રીતે, કાર્યરૂપે કારણનું પરિણમન ન માનવામાં તો કાર્યની ઉત્પત્તિ જ નહીં थाय ने?
ઉત્તર ઃ તમારી વાત બરાબર છે, પણ બાહ્યાર્થવાદીઓ પટારિરૂપ કાર્યની ઉત્પત્તિ તો માને છે જ... એટલે તેઓના મતે માનવું જ રહ્યું કે, પટારિરૂપ કાર્ય, કાર્યોત્પત્તિ પહેલા ખરવિષાણની જેમ અત્યંત અસતરૂપ (કારણરૂપે અંશતઃ પણ અસ્તિત્વ ન હોવાથી, સર્વથા અસત્ રૂપ) જ છે. અને આવા અસત્ કાર્યનો જ, અણુ આદિ હેતુના સંનિધાનમાં સદ્ભાવ થાય છે... એટલે એ પરથી તો એવું જ સાબિત થયું કે, અણુ વગેરે ખરેખર તો અસત્કાર્યના જ જનક છે, સત્કાર્યના નહીં..
પ્રશ્નઃ ભલે તેઓ અસતકાર્યના જનક હોય, તો પણ તેઓ દ્વારા અવયવીની ઉત્પત્તિ તો ઘટી ४) ने ? (अने पछी तो ते अवयवो ५९॥ ४ जनशे ४ ने ?)
ઉત્તર : પણ તે અણુઓથી, જો અત્યંત અસત્ અવયવી ઉત્પન્ન થઈ શકતો હોય, તો અત્યંત અસત્ ખરવિષાણાદિ પણ ઉત્પન્ન કેમ ન થાય? એટલે તો પરમાણુઓને ખરવિષાણાદિના પણ જનક मानव। ५शे !
... विवरणम् .... त एव-परमाण्वाद्यवयवा एव न-नैव कार्वीभवन्ति-कार्यरूपतया परिणतिं लभन्ते, परमाण्वादिभ्यो भिन्नत्वेनाभ्युपगमात् तज्जन्यावयविलक्षणकार्यस्य । यदि त एव न कार्याभवन्ति तर्हि कार्यमेव न भविष्यतीत्याह-भवति च-जायते पुन: कार्यं पटादि भवतां बाह्यार्थवादिनां मते । एवं सति यत् सम्पन्नं तदाह-इत्येवमभावस्य-तुच्छरूपस्य सत: कार्यस्य प्रागवस्थायां भावजनने-भावरूपतयोत्पत्तौ सत्यां कुत:कस्माद्धेतोः, नैवेत्यर्थः तज्जनकत्वम्-अवयव्याख्यकार्यहेतुत्वमण्वादीनामिति । अयमत्राभिसन्धि:यैर्बाह्यार्थवादिभि: अण्वादिभ्यो भिन्नमेव तज्जन्यं कार्यमिति कक्षीक्रियते, तेषां मते अण्वादय एव कार्यरूपतया न परिणमन्ते, स्वाभ्युपगमप्रकोपात् । अथ च समुपजायते कथञ्चनापि कार्यम् । एवं च सामर्थ्यादिदमापन्नं यदुत पूर्वं खरविषाणप्रख्यस्य सत: कार्यस्य हेतुसम्पर्के सति तद्भावः; न चासत्कार्यं प्रतीत्य जनकत्वमङ्गीक्रियमाणमण्वादीनां न्यायमार्गमवतरति, अकिञ्चित्करत्वेनाम्बरारविन्दादीनामपि प्रतीत्य जनकत्वापत्तेरिति ।।
१. 'भवत्यबाह्या०' इति क-पाठः। २. 'भावः भावने भाव०' इति क-पाठश्चिन्त्यः । च-पाठस्तु 'भावभवने भावः' इति । ३. 'कक्षीयते' इति ख-पाठः । ४. 'अथवा' इति च-पाठः। ५. पूर्वमुद्रिते तु 'अथ चास०' इति पाठः। ६. पूर्वमुद्रिते तु 'न च सत्का.' इति पाठः, अत्र तु N-प्रतानुसारेण शुद्धिः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org