________________
....
१०५५ अनेकान्तजयपताका
(पञ्चमः व्यतिरिक्तग्राहकाकारवैकल्यावसायोपायः तदतत्स्वभावत्वादिति परिभाव्यतामेतत् ॥
.............. व्याख्या *... तत्र, असति चैतदभावे कथमिदं तुच्छान्यस्वभावमिति परिभाव्यतामेतत् । यत एवं तस्मादसंव्यवहार्य एव तत्त्वचिन्तायाम् । कोऽसावित्याह-तुच्छाभाव इति । तुच्छाभावश्च परनीत्या व्यतिरिक्तग्राहकाकाराभावः । एवं न तत्र-अधिकृतविज्ञाने व्यतिरिक्तग्राहकाकारवैकल्यावसायोपायः परनीत्यैवेति निदशितम् । एतदेवाह-तदतत्स्वभावत्वात् तस्य-अधिकृतविज्ञानस्यातत्स्वभावत्वात्, व्यतिरिक्तग्राहकाकाराभावास्वभावत्वादित्यर्थः, संतोऽन्यत्राभवत
* सनेतिरश्मि .... તુચ્છના અભાવમાં પણ અતુચ્છ (=વાસ્તવિક) આકારનું અસ્તિત્વ ન માની, તમે તે બેના વિશેષનો વિલોપ જ કરી દીધો, અર્થાત્ હવે તમારા મતે તે બેનો વિશેષ જ ન રહ્યો... તેની ઉપપત્તિ માટે તુચ્છના અભાવમાં અતુચ્છ ( વાસ્તવિક) ગ્રાહકાકારનું અસ્તિત્વ માનવું જ રહ્યું અને તેથી તો તેમાં ગ્રાહકાકાર જ સિદ્ધ થયો, તેની વિકલતા નહીં... અથવા એમાં અર્થ લેવો કે, જેમ અન્ય જ્ઞાનમાં વાસ્તવિકાકાર ન હોવાથી તુચ્છાકાર છે, તેમ અધિકૃત જ્ઞાનમાં પણ વાસ્તવિકાકાર ન હોવાથી તુચ્છાકાર રહેશે જ... બીજા જ્ઞાનોથી આ જ્ઞાનનો તેવો કોઈ વિશેષ નથી કે વાસ્તવિકાકાર ન હોવા છતાં તુચ્છાકાર न २३.)
___ (२०3) सा२ : तेथी, विज्ञानमा त ४ (तुमा =) व्यnिRs. 5511२ नो अभाव બતાવો છો, તે બિલકુલ વ્યવહારયોગ્ય નથી (અર્થાત્ તત્ત્વવિચારણાની પરીક્ષા પર, તે ઉત્તીર્ણ થતું नथी...)
તેથી બુદ્ધવિજ્ઞાનમાં વ્યતિરિક્ત ગ્રાહકાકારનો અભાવ છે – એવું જાણવાનો, તમારા મતે પણ કોઈ જ ઉપાય નથી. તેનું કારણ એ જ કે, બુદ્ધવિજ્ઞાનમાં (ઉપરોક્ત યુક્તિ પ્રમાણે) વ્યતિરિક્ત ગ્રાહકાકારનો અભાવ હોવાનો સ્વભાવ જ નથી. (ભાવ એ કે, અગ્નિનો ઉષ્ણસ્વભાવ છે, તો જાણી શકાય કે અગ્નિ ગરમ છે. તેમ બુદ્ધજ્ઞાનનો
................* विवरणम् * तुच्छकल्पितव्यतिरिक्तग्राहकाकारादन्यस्वभावं बुद्धज्ञानं तदैव भवति यदि तत्र वास्तवस्याकारस्य भाव: स्यात्; अन्यथा तुच्छातुच्छयोर्विशेष एव न स्यादिति ।।
___117. व्यतिरिक्तग्राहकाकाराभावास्वभावत्वादिति । व्यतिरिक्तग्राहकाकारस्याभावो व्यतिरिक्तग्राहकाकाराभावः, न स्वभावोऽस्वभाव:, व्यतिरिक्तग्राहकाकाराभावोऽस्वभावो यस्य ज्ञानस्य तत् तथा तद्भाव:-तत्त्वं तस्मात् ।।
118. सतोऽन्यत्राभवतस्तदभावस्वभावत्वसिद्धेरिति । तस्य-ग्राहकाकारस्याभावस्तदभाव: तदभाव:
.........
१. 'तस्मादसौ व्यव०' इति ङ-पाठः। २. 'तुच्छकादत्यन्तव्यतिरिक्त०' इति क-पाठः। ३. पूर्वमुद्रिते 'अभावः' इत्यशुद्धपाठः, अत्र तु N-प्रतानुसारेण शुद्धिः कृता ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org