Page Text
________________
अधिकार: )
व्याख्या- विवरण - विवेचनसमन्विता
१००८
-
लौकिकम्, तदा तथातदभावात् क्वचिदपवर्गोपपत्तेरिति । ( १५७ ) एतेन निर्विषय
व्याख्या
अर्थदर्शनात् प्राग्दृष्टेऽर्थे स्मृतिस्ततस्तदा बुद्ध्यनुमानं ततस्तत्स्मृतिरिति । एवमर्थदर्शनरूपैवेयंस्मृतिरिति न लौकिकं तदा तस्मिन् अर्थग्रहणकाले तथा तेन स्मर्त्तव्य-ग्रहणरूपेण तदभावात्
... अनेडांतरश्मि
અનુભવાય છે... પણ જે લોકો જ્ઞાનને અસ્વસંવિદિત માને છે, તેઓના મતે તેવી સ્મૃતિ ઘટતી નથી, કારણ કે અસંવિદિત હોવાથી તો જ્ઞાનનો પૂર્વકાળે પણ અનુભવ થયો નથી, તો તે વિશે સ્મૃતિ શી रीते प्रवर्ते ?
પ્રશ્ન ઃ અનનુભૂત (=અસંવિદિત) જ્ઞાન વિશે પણ સ્મૃતિની પ્રવૃત્તિ માની લઈએ તો ?
ઉત્તર : અરે ! તો તો અતિપ્રસંગ એ આવશે કે, કદી અનુભવ ન થયેલા પદાર્થોની પણ સ્મૃતિ થવા લાગશે.. (છઠ્ઠા ભૂત જેવા અસત્ પદાર્થની પણ સ્મૃતિ માનવી પડશે...) એટલે માનવું જ રહ્યું કે, પૂર્વકાળે જ્ઞાને પોતે જ પોતાનું સ્વરૂપ જાણી લીધું હતું અને એટલે જ તે જ્ઞાન પોતાની પૂર્વઅવસ્થાનું સ્મરણ કરે છે... (તેથી જ્ઞાનવિષયક સ્મૃતિની સંગતિ કરવા, જ્ઞાનને સ્વસંવિદિત માનવું જ જોઈએ...) (૧૫૬) મીમાંસક ઃ વર્તમાનકાલીન પદાર્થને દેખીને પૂર્વકાલીન અર્થનું સ્મરણ થાય છે, એટલે વર્તમાનકાલીન અર્થદર્શન તે પૂર્વકાલીન અર્થસ્મૃતિનું કારણ છે... આ વર્તમાનકાલીન અર્થદર્શન જ જ્ઞાનની સ્મૃતિ છે... (કારણ કે એ જ તો ભૂતકાલીન અર્થનું સ્મરણ કરાવે છે અને સ્મરણ કરાવનારને ४ तो स्मृति उहेवाय...)
એટલે અમારો કહેવાનો અભિપ્રાય એ કે, વર્તમાનકાલીન અર્થદર્શનથી પૂર્વદષ્ટ અર્થની સ્મૃતિ
... विवरणम् .
ज्ञानमभवदिति । न चेयमस्वसंविदितज्ञानवादिनो मते घटते, ज्ञानस्य पूर्वकालेऽननुभवात् । न चाननुभूतेऽपि विषये स्मृति: प्रवर्त्तते, अतिप्रसङ्गव्याघातात् । अतोऽभ्युपगन्तव्यमेतद् यदुत पूर्वकाले ज्ञानेनात्मीयं स्वरूपमात्मनैवावबुद्धमासीत् । ततः प्राच्यामवस्थां ज्ञानमात्मप्रतिबद्धां स्मरतीति स्मृतिरुत्पद्यत एवेति ।।
81. अर्थदर्शनात्प्राग्दृष्टेऽर्थे स्मृतिरिति । घटादिकमर्थमालोच्य साम्प्रतकाले पश्चादतीतार्थगोचरा स्मृतिरुत्पद्यत इति पराभिप्रायः ।।
82. ततस्तदा बुद्ध्यनुमानमिति । ततः प्राग्दृष्टार्थस्मृतेः सकाशात् तदा-अतीते काले यका बुद्धिस्तस्या अनुमानं भवति । यतो ममातीतार्थगोचरा स्मृतिः साम्प्रतमुत्पन्ना तज्जाने नूनं मम प्राक्काले तद्विषया बुद्धिरभवदिति रूपम् ।।
83. ततस्तत्स्मृतिरिति । ततः - तदा बुद्ध्यनुमानात् तत्स्मृतिः तस्या:- तदा बुद्धेः स्मृतिः - स्मरणम् ।। 84. एवमर्थदर्शनरूपैवेयं स्मृतिरिति न लौकिकमिति । एवम् उक्तेन प्रकारेणार्थदर्शनरूपैव-वार्तमानिकार्थदर्शनरूपैवेयं स्मृतिरित्येतत् परकीयं मतं न-नैव लौकिकम्, अपि तु लोकमार्गोत्तीर्णम् । अयमंत्र
१. पूर्वमुद्रिते लुप्तमिदं सम्पूर्णं विवरणम् ।
Jain Education International
२. 'एवं दर्शनरूपै०' इति क- पाठः ।
For Personal & Private Use Only
www.jalnelibrary.org
| SR No. | 005535 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |