________________
अधिकारः)
व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
९६२
व्यवस्थाऽनुपपत्तिः, निबन्धनाभावात्, तत्सत्तामात्रस्य सर्वत्राविशेषात्, प्रत्यासत्तेरनिबन्धनत्वात् तस्य सुप्तादिकल्पत्वादिति, एतदुपन्यासमात्रफलमेव, तथाऽर्थाकारताऽनभ्युपगमात्, यथाऽभ्युपगमं तु जडरूपताऽसिद्धेः, तदर्थग्रहणपरिणामस्यैवार्थाकारत्वात्, अन्यथा तदनुपपत्तेः, अर्थलेशस्य कस्यचित् तत्रानुप्रवेशायोगादिति निर्लोठितमिदं सर्वज्ञसिद्धौ ।(१११) यदा च तस्यैवार्थग्रहणशक्तिराकारस्तदा न तदाकारत्वाभाव
................. व्याख्या ........... किमित्याह-उपन्यासमात्रफलमेव, निरर्थकमित्यर्थः । कथमित्याह-तथा-तेनोक्तदूषणप्रकारेण । किमित्याह-अर्थाकारताऽनभ्युपगमात् ज्ञानस्य । यथाऽभ्युपगमं तु-यथाऽभ्युपगमं पुनरर्थाकारतायाः तथा जडरूपताऽसिद्धेः, ज्ञानस्यैवेति प्रक्रमः । एनामेवाह-तदर्थग्रहणपरिणामस्यैव तस्येति विज्ञानस्य अर्थग्रहणपरिणामस्तस्यैव अर्थाकारत्वाद् विज्ञानस्य अन्यथा-एवमनभ्युपगमे तदनुपपत्तेः-अर्थाकारताऽनुपपत्तेर्विज्ञानस्य । अनुपपत्तिश्च अर्थलेशस्य कस्यचित् तत्र-विज्ञानेऽनप्रवेशायोगात् । न च तच्छ्न्य स्यार्थग्रहणपरिणामादृते तदवस्थस्य ज्ञानस्यार्थाकारता नामेति भावनीयमेतदिति निर्लोठितमिदं सर्वज्ञसिद्धौ । यदा च तस्यैव-विज्ञानस्य
* मनेतिरश्भि .... ઘટી શકે નહીં... જો તેને આકારરહિત-અનાકાર માનશો, તો તેના વિષય તરીકે પ્રતિનિયત ઘટાદિ કર્મની વ્યવસ્થા સંગત થશે નહીં, કારણ કે તેમાં કોઈ પ્રતિનિયત નિબંધન=કારણ નથી અને જ્ઞાનની સત્તામાત્ર તો સર્વત્ર અવિશેષ સમાન છે, એટલે તો પ્રત્યાત્તિ અર્થનું સંનિધાન પણ પ્રતિનિયત અર્થવ્યવસ્થાકારક માની શકાય નહીં, કારણ કે નિરાકાર જ્ઞાન તો સુખ-ઉન્મત્ત વ્યક્તિનાં જ્ઞાન જેવું છે..” - તે બધું કથન પણ માત્ર ઉપન્યાસ પૂરતું જ છે, કારણ કે અમે સાદ્વાદી, તેવી અર્થીકારતા मानत ४ नथी.... ठेवी मानीसे छीस, तेम ४३५ता प्रसिद्ध छे.
प्रश्न : तो वी अरता भानो छो?
ઉત્તર : વિજ્ઞાનનો અર્થગ્રહણપરિણામ જ, વિજ્ઞાનની અર્થીકારતા છે - આવું ન માનો તો વિજ્ઞાનની અર્થકારતા જ અસંગત થશે, કારણ કે તે વિજ્ઞાનમાં પદાર્થનો અંશમાત્ર પણ પ્રવેશ થતો નથી... તો આવા અર્થશૂન્ય (પદાર્થના અનુપ્રવેશથી રહિત) વિજ્ઞાનમાં, અર્થગ્રહણપરિણામ સિવાય બીજી તો કોઈ અર્થકારતા ઘટતી નથી... તેથી તેનો અર્થગ્રહણપરિણામ જ અર્થકારતારૂપ માનવો
मे.. આ વિશે કરાતી યુક્તિઓનું અમે “સર્વજ્ઞસિદ્ધિ” નામના ગ્રંથમાં સચોટ ઉમૂલન કર્યું છે...
સાર એ કે, અર્થગ્રહણપરિણામરૂપ અર્થાકારતા માનવામાં, વિજ્ઞાનને જડ માનવારૂપ દોષ રહેતો नथी...
१. 'कल्पवादिति' इति क-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org