________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
६९६
-ON (४६) स्यादेतच्छब्दो हि विकल्पजन्मा विकल्पहेतुश्च वर्तते । यथोक्तम्"विकल्पयोनयः शब्दा विकल्पाः शब्दयोनयः" इति ।
ततश्चासौ शब्दो यथाभूतादेव वक्तृविकल्पादुत्पद्यते-तथाभूतस्यैव श्रोतृविकल्पस्य जनक इति एतावताउंशेन तत्र सङ्केत इति प्रतिपाद्यते, न पुनः शृङ्गग्राहिकया क्रियते । तथा च तैमिरिकद्वयद्विचन्द्रप्रतिपादन'न्याय एवेहावितथशब्दार्थव्यवहारज्ञैरनल्पधीधनैः
................ व्याख्या :. स्यादेतत्-अथैवं मन्यसे शब्दो हि विकल्पजन्मा विकल्पहेतुश्च वर्तते, विकल्पजनक इत्यर्थः । यथोक्तं भदन्तदिन्नेन-विकल्पयोनयः शब्दा विकल्पा:-शब्दविकल्पाः शब्दयोनय इत्यादि । ततश्चेत्यादि । ततश्च-एवं च सति असौ शब्दो यथाभूतादेव वक्तृविकल्पात्अघटाद्यपोहप्रतिभासिनः सकाशादुत्पद्यते, तथाभूतस्यैव श्रोतृविकल्पस्य जनको बीजाङ्कुरनीत्या । एतावताउंशेन तत्र सङ्केत्त इति प्रतिपाद्यते, न पुनः शृङ्गग्राहिकया क्रियते सङ्केतः । तथा चेत्यादि । तथा च 'तैमिरिकद्वयद्विचन्द्रप्रतिपादन'न्याय एवेह-अधिकारे अवितथ
* मनेतिरश्मि - ત્રીજા અપોહમાં સંકેતસમર્થક બૌદ્ધપૂર્વપક્ષ ને (४६) बौद्ध : श० ते (१) विs८५थी ४न्य छ, भने (२) विपर्नु १२९. माj ४ ભદન્તદિને કહ્યું છે -
“વિકલ્પયોનિવાળા શબ્દો છે (અર્થાત્ શબ્દો વિકલ્પથી થનાર છે) અને શબ્દયોનિવાળા વિકલ્પો छ (अर्थात् विल्यो २०४थी थनार छ...)".
આ વાતને લઈને પ્રસ્તુતમાં અમારે એ કહેવું છે કે, ઘટશબ્દ તે જેવા વન્નુવિકલ્પથી ઉત્પન્ન થાય, તેવા જ શ્રોતૃવિકલ્પને ઉત્પન્ન કરશે.
पार्थ : " अघ2 नथी - २मा अघट नथा" - ओम ताने हो अघटना सपोइनो (=व्यवनी ) वि४८५ शे, तो ते वि४८५ने २५, 45 'घट' शनो ४ 3थ्यार ४२॥... वे આ શબ્દ પણ પોતાનાં કારણ જેવાં જ કાર્યરૂપ વિકલ્પને ઉત્પન્ન કરશે, અર્થાત્ આ શબ્દ શ્રોતામાં પણ તેવો જ વિકલ્પ ઉત્પન્ન કરશે, કે જેથી શ્રોતાને પણ “આ અઘટ નથી – આ અઘટ નથી” – એમ અઘટના અપોહનો જ પ્રતિભાસ થાય. જેમ બીજની સમાન જ અંકુરાની ઉત્પત્તિ થાય, તેમ શબ્દથી પણ વıવિકલ્પ જેવો જ શ્રોતૃવિકલ્પ થાય...
આવા વક્તા-શ્રોતાની પ્રક્રિયા વિશે, અવિતથ શબ્દાર્થના વ્યવહારને જાણનારા, અનલ્પ (=विपुल) बुद्धि३५ धनवाणा पूर्वाया? 'तमिर-द्वयना द्वियन्द्रप्रतिपाइननो न्याय' सतावेलछ...
१. 'तथा चोक्तं' इति ग-पाठः। २. 'वक्त्रविकल्पा०' इति क-पाठः। ३. 'जन्म इति' इति क-पाठः। ४. 'एत(र)दाशङ्क्याह (एता)वतांऽशेन' इति ङ-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org