________________
મધર:)
व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
६७८
भावानामेव तत्त्वतोऽप्रधानादिरूपत्वात्, (२९) बुद्धिपरिकल्पिततदपोहाभ्युपगमे च तदन्यतो विशेषात्, रूपादिविज्ञानाद्यपोहस्यातथाभूतत्वात्, वस्तुबलप्रवृत्तेः रूपादीनां
ચાહ્યા पोहस्य क्वचिदपि-प्रधानादौ अनुपपत्तेः । कथमित्याह-सर्वभावानामेव तत्त्वतः-परमार्थतः अप्रधानादिरूपत्वात् । बुद्धिपरिकल्पिततदपोहाभ्युपगमे च-प्रधानाद्यपोहाङ्गीकरणे च । किमित्याह-तदन्यतः-अपोहाद् विशेषात् । विशेषमेवाह रूपादीत्यादिना । रूँपादिविज्ञानाद्यपोहस्य बुद्धिपरिकल्पितस्यापि अरूपविज्ञानं न भवतीति रूपविज्ञानमित्येवम्भूतस्य अतथा
- અનેકાંતરશ્મિ કે પ્રશ્ન : શું પ્રધાનાપોહાદિનો તેવો કોઈ આશ્રય નથી?
ઉત્તર : ના, કારણ કે અપોહ્ય અપ્રધાન, તેનાથી અપોઢ પ્રધાન... પ્રધાનાપોહનો આશ્રય આ પ્રધાન બને. પણ, તે પ્રધાન જેવા કોઈ તત્ત્વનું અસ્તિત્વ જ નથી કે જે પ્રધાનાપોહનો આશ્રય બને અને તેનું અસ્તિત્વ ન હોવાનું) કારણ એ કે પરમાર્થથી બધા જ પદાર્થો અપ્રધાનરૂપ છે, પ્રધાનરૂપ નહીં. (એટલે જ તેવા કોઈ તત્ત્વનું અસ્તિત્વ નથી...)
આમ તમે, (૧) ઘટશબ્દથી વાચ્ય ઘટાપોહને અપોહ્યઅપોઢ આશ્રયગત (વસ્તુસંલગ્ન) માન્યો, અને (૨) પ્રધાનશબ્દથી વાચ્ય પ્રધાનાપોહને અપોહ્યઅપોઢ આશ્રયગત ન માન્યો... એટલે તો બૌદ્ધને પણ બંનેને જુદા પાડવારૂપ સ્યાદ્વાદશૈલી અપનાવવી જ પડી...
(૨૯) બૌદ્ધઃ પ્રધાન-ઈશ્વરાદિ શબ્દથી વાચ્ય, પ્રધાનાપોહ-ઈશ્વરાપોહાદિને અમે બુદ્ધિકલ્પિત મોંની લઈશું... (ભાવ : પ્રધાનાદિ બધા અપોહ – ઘટાદિ અપોહ પણ – તે અપોહ્યાપોઢાશ્રય નથી, કલ્પિત જ છે. એટલે તેવો ભેદ છે જ નહીં...)
સ્યાદ્વાદી : તો પણ બીજા અપોહથી તો તેઓ વિલક્ષણ જ ઠરશે, કારણ કે બુદ્ધિપરિકલ્પિત એવા પણ (૧) રૂપવિજ્ઞાનાપોહ (જે અરૂપવિજ્ઞાન નથી, તે “રૂપવિજ્ઞાન' આવી કલ્પના તે જ
...............વિવUK तथा तस्य । अयमत्राशय:-बौद्धमतेऽपि योऽयं घटाद्यपोहः स परम्परया घटादिपदार्थाश्रय: । यस्तु प्रधानाद्यपोहः स नैवंविधः, प्रधानादीनामभावात् ।।
5. रूपादिविज्ञानाद्यपोहस्येति । अत्र प्रथमेनादिशब्देन रसादिज्ञानापोहपरिग्रहः, द्वितीयेन तु घटपटादिज्ञेयपदार्थप्रतिबद्धापोहस्येति ।।
બૌદ્ધનો આશય એ લાગે છે કે, તેની જેમ ઘટાપોહાદિ પણ બુદ્ધિકલ્પિત છે... અને એટલે પ્રધાનાદિ શબ્દોની નિર્નિમિત્તપ્રવૃત્તિ પણ ઘટી જશે અને પ્રધાનાપોહ-ઘટાપોહ આદિના વાચક શબ્દોમાં ભેદ પણ નહીં માનવો પડે, જે લાઘવભૂત ઉપાય છે...
૨. “પદ્રિાના' ત ઘ-પાd: I
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org